Sirâceddîn Urmevî (682/1283), Metâliü'l-envâr

M. 1283

- A +

Sirâceddin el-Urmevî’nin (ö. 682/1283) mantık ve metafizik (ilâhiyyât) olmak üzere iki bölümden (taraf) olmakla birlikte tabiiyyat kımı ikinci bölümde işlenen ve tasnif açısından İbn Sinâ'nın el-İşârât'ıyla benzerlik gösteren önemli feslefe eseridir. Urmevî'nin bu eseri İbn Sînâ'nın el-İşârât adlı eserinde olduğu gibi felsefe ve mantık bölümüne ayrılmıştır. Ancak el-İşârât'tan farklı olarak Metâli' sadece mantık, tabiiyyat ve metafizik şeklinde eserini tasnif edilmemiştir. İşârât'ta ise mantık, tabbi ilimler ve metafizik bölümleri ayrı başlıklar olarak yer almaktadır. Kendi içinde özgün bir gelenek oluşturan bu eserin özellikle mantık kısmı oldukça rağbet görmüş ve başta Kutbüddîn er-Râzî olmak üzere bir çok müellif tarafından bu kısma şerh ve haşiye kaleme alınmıştır. Eserin, tespit edilebildiği kadarıyla toplam 70'den fazla yazma nüshasına ulaşılmıştır. Doğrudan eser üzerine, 1 muhtasar, 13 şerh, 1 haşiye, 2 tercüme ve 1 nazım olmak üzere toplam 18 telif çalışması yapılmıştır. Şerhler üzerine ise toplamda 96 haşiye/haşiyetü'l-haşiye kaleme alınmıştır.

İbrahim Halil Ayten

İsim	Sirâceddîn Urmevî (682/1283), Metâliü'l-envâr
Müellif	Sirâceddîn Urmevî (682/1283)
Kısa Tanıtım	Sirâceddin el-Urmevî’nin (ö. 682/1283) "mantık" ve "hakiki ilimler" şeklinde iki bölüm (taraf) olmak üzere tabiiyyat kısmı ikinci bölümde işlenen ve tasnif açısından İbn Sinâ'nın el-İşârât'ıyla benzerlik gösteren önemli feslefe
Tarih	M. 1283
Yayın Yeri	Konya
Kategori	Mantık
Şerhleri	Sirâceddîn Urmevî, Levâmiü'l-efkâr Şemseddîn Abdurrahmân el-İsfehânî (749/1348), Tenvîrü'l-metâli' Kutbüddîn Râzî (766/1364), Levâmiü'l-esrâr Anonim, Bahtü'l-mechûli'l-mutlak Hüseyin el-Erdebîlî (950/1543), Şerhü'l-Metâli' Atâullâh, El-Fevâid Rükneddîn Hasan b. Muhammed b. Şerefşâh el-Hüseynî el-Esterâbâdî (710/1310) Şerhu Metâliʿi’l-envâr Bedrüddîn Muhammed b. Es’ad el-Yemenî et-Tüsterî (737/1337’den sonra), Hallü akdi Metâli‘i’l-envâr İbn Mübârekşâh/Mîrek el-Buhârî: Mîrek Şemsüddîn Muhammed b. Mübârekşâh el-Buhârî (734/1333) Şerhu Metâliʿi’l-envâr İsâmüddîn el-İsferâyînî: Ebû İshâk İsâmüddîn İbrâhîm b. Muhammed b. Arabşâh el-İsferâyînî (945/1538) Hâşiye alâ Külliyâtı Metâliʿi’l-envâr [Meçhul] (11/17. Yy.), Mi’yâru’l-efkâr fî Şerhi Metâliʿi’l-envâr Seyfeddîn Ahmed el-Ebherî (800/1398) Şerhu Metâliʿi’l-envâr Nâsirüddîn Alâüddîn Ebü’l-Hasen Ali b. Nâsır el-Hicâzî (916/1510-11) Şerhu Metâliʿi’l-envâr Alâüddîn Alî et-Tûsî (887/1482) Şerhu Metâliʿi’l-envâr Musannifek (875/1471) Şerhu Metâliʿi’l-envâr [bi'l-Fârisiyye] Sıdkî el-Esterâbâdî, Muhammed Sultan (952/1545-46) Şerhu Metâliʿi’l-envâr İbnü’l-Mevsilî, Muhammed b. Abdülkerim el-Ba’lî ed-Dimeşkî (774/1372-73) Nazm-ı Metâliʿi’l-envâr Hızır Bey b. Celâleddîn b. Ahmed Paşa es-Sivrihisârî (863/1458) Terceme-i Metâliʿi’l-envâr Sirâceddin el-Urmevî’nin (ö. 682/1283) Kitabu'l-Levâmi' fi'l-mantık Alâüddîn Alî et-Tûsî (887/1482) Şerhu Metâliʿi’l-envâr

Katip Çelebî, Keşfü’z-zünûn, II, s. 1715; Carullah nr. 1374, vr. 1a (zahriye); Habeşî, III, s. 1731.

Yazma Nüshaları:

Adana İl Halk Ktp. nr. 129; Amasya Beyazıt İlçe Halk Ktp. nr. 558-1; Ankara Milli Ktp. Yazmalar Koleksiyonu nr. 5668-2; Antalya Tekelioğlu İlçe Halk Ktp. nr. 896-3; Oxford Ünv. Bodleian Ktp. nr. Huntington 148, Huntington 468; İstanbul Ünv. Nadirler Eserler Ktp., Arapça Yazmalar nr. 6229; A-Tekelioğlu nr. 896; Süleymaniye YEK., Ayasofya nr. 2569; Beyazıd nr. 4336; Süleymaniye YEK., Carullah nr. 1448; Celal Ökten nr. 352; Çelebî Abdullah nr. 209, nr. 209-3; Çorum Hasan Paşa İl Halk Ktp. nr. 12996-3; Damad İbrahim nr. 842; Denizli nr. 256; DİB., Yazmalar Koleksiyonu nr. 3281; Diyarbakır İl Halk Ktp. nr. 403-7; Süleymaniye YEK., Fatih nr. 3176; Giresun İl Halk Ktp. nr. 3546-6; H. Hüsnü Paşa nr. 1255; Hacı Selim Ağa nr. 772; Bursa İnebey YEK., Hüseyin Çelebî nr. 689-3; Isparta Uluborlu İlçe Halk Ktp. nr. 249-5; Süleymaniye YEK., İsmihan Sultan nr. 292, nr. 480; Kasidecizade nr. 480; Kastamonu İl Halk Ktp. nr. 1335, nr. 2159-1, nr. 2765-8; King's College Library, King's Pote nr. 247; Konya İl Halk Ktp. nr. 5869-5, nr. 795-2; Konya Karatay YEK., Yusuf Ağa nr. 49; Kum-Golpâyegânî nr. 19-154-3824, nr. 1-176-176-2; Kum-Mar'aşî nr. 4103, nr. 11978; Kum-Merkez-i Mutalaât nr. 196-1; Tahran-Dânişgâh nr. 685; Laleli YEK., Laleli nr. 2694, nr. 2695, nr. 2211-05, nr. 2670-2; Manisa Akhisar Zeynelzade İlçe Halk Ktp. nr. 5906-4; Manisa İl Halk Ktp. nr. 2203-5, nr. 5559, nr. 862-1; Meşhed-Rızavî nr. 13756, nr. 1198, nr. 1199; Mihrişah Sultan nr. 332; Pertevniyal nr. 938; Kayseri Raşid Efendi YEK. nr. 11178 Râşid Efendi Eki nr. 11178-2; Süleymaniye YEK., Giresun Yazmalar nr. 74; Süleymaniye YEK., Şehid Ali Paşa nr. 1726, nr. 1727, nr. 1728, nr. 2817-04; Tahran-Meclis nr. 10273-2, nr. 15789-1, nr. 10090-5, nr. 1065; Tahran-Melik nr. 1756; Tahran-Millî nr. 4913; Tahran-Ulûm Pezeşki nr. 277-1; Topkapı Sarayı Müzesi Ktp. III Ahmed Kit. nr. 3198, nr. 3360, nr. 3421; Uşak Karaali Camii Koleksiyonu nr. 4; Beyâzıd Devlet Ktp., Veliyüddin Efendi nr. 3265.