Zeccâc

Hayatı

Tam adı Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl ez-Zeccâc el-Bağdâdî’dir. Cam işleriyle iştiğal ettiği için Zeccâc lakabıyla anılır. 241/855 yılında Bağdat’ta doğdu. İlim serüvenine Kûfe dil mektebi ünlü alimlerinden Sa‘leb’in dersleriyle başlamış ve kısa sürede onun gözde öğrencisi olmuştur. Zaman sonra Basra dil mektebi lideri meşhur alim Müberred Bağdat’a gelip ders vermeye başlayınca Sa‘leb, sorularıyla Müberred’in ders meclisini sabote etmesi ve onun itibarını zedelemesi için zeki ve gözde öğrencisi Zeccâc’ı vazifelendirdi. Fakat yönelttiği sorulara verdiği doyurucu cevaplarla Müberred’in zekâsı, ilmi ve tartışma üslûbuna hayran kalan Zeccâc, onun öğrencisi olup ömrünün sonuna kadar ondan ayrılmadı. Müberred de Zeccâc’ı diğer talebelerinden üstün tutuyor ve onun iştirak edemediği halkalarda ders vermiyordu. Amelde Hanbelî mezhebini tercih eden Zeccâc, 311/923 yılında Bağdat’ta vefat etti.

Öğretisi

Arap dilbilim çalışmalarının doruk noktasına ulaştığı bir dönemde yaşayan ve dil, edebiyat ve tefsir âlimi olan Zeccâc, gramer, lügat ve edebiyat alanlarındaki tahsilini Kûfe dil mektebi alimi Sa‘leb ve Basra dil mektebi alimi Müberred’den edindi. Böylece Kûfe ve Basra dil mekteplerininin dil görüşlerini birincil kaynaktan öğrenme fırsatı buldu. Edindiği geniş ilimle Zeccâc’ın ardında bıraktığı onlarca eserden biri olan Meâni’l-Kur’ân adlı eseri filolojik tefsirin ilk örneklerindendir. Zeccâc sayesinde Basra dil mektebi Bağdat’ta yayılmış ve dille ilgili çalışma yapanlar onun görüşlerinden bağımsız hareket edemez olmuşlardır. Ayrıca Zeccâc, harflerinin çoğu aynı olan kelimelerin etimolojik ilişki içerisinde olduğundan söz ederek bu hususta öğrencisi Ebû Ali el-Fârisî ve İbn Cinnî’yi etkilemiştir. Dilbilim çalışmaları için bir dönüm noktası teşkil eden bir dönemde yaşayan Zeccâc, kendinden sonraki çalışmaların yönünü tayin etmede önemli rol üstlenmiştir. O, nahiv ilmini diğer ilimlerden, özellikle de mantık ilminin etkisinden ayırmak için gayret göstermiştir.

Öne Çıkan Eserleri

• Me’âni’l-Kur’ân ve İ’râbüh: Abdülcelîl Abdüh Şelebî, Kahire 1973.
• el-İbâne ve’t-Tefhîm an Me’ânî Bismillâhirrahmânirrahîm: Abdülfettâh Seyyid Selîm, Kahire 1416/1995.
• Sırrü’n-Nahv: Hüdâ Mahmûd Karâa, Kahire 1391/1971.
• Kitâbü Hurûfi’l-Me’ânî.