Sülemî

Hayatı

Göçmen bir zengin Arap ailenin çocuğu olarak 325/937 yılında Nîşâbur’da doğdu. İlk tahsilini dedesi İbn Nüceyd’in yanında aldı. İbn Nüceyd ünlü mutasavvıf Ebû Osman el-Hîrî’nin yanında yetişmiş; aynı zamanda el-Lüma‘nın müellifi Serrâc gibi sûfîlerden faydalanan bir âlim ve sûfîydi. Gençlik yıllarından sonra Sülemî, dedesi İbn Nüceyd’in dostu ve Eş‘arîliği benimseyen Hanefî fakihi Ebû Sehl es-Sü‘lûkî’ye intisap etti. Sü’lûkî’nin yanında hem dinî ilimlerde hem de tasavvufta yetişen Sülemî, ondan icazet aldı. Ardından 340/951 yılında kendisine Ebû Bekir eş-Şiblî’nin talebelerinden Ebû Kâsım en-Nasrâbâzî tarafından hırka giydirildi. Böylece Sülemî, dedesi ve Sü’lûkî vasıtasıyla Horasan tasavvufunu; uzun müddet yanında bulunduğu Nasrâbâzî vasıtasıyla da Irak tasavvufunu yakından tanıdı. Dedesi İbn Nüceyd’in yanı sıra zamanın meşhur âlimlerinden ilim tahsil eden Sülemî, İslâm dünyasının pek çok bölgesine de ziyarette bulundu. Hadis ve fıkıh gibi ilimleri Dârekutnî, Hâkim en-Neysâbûrî ve Muhammed b. Ali el-Kâffâl gibi tanınmış âlimlerden tahsil etti. Dinî ilimlerdeki birikimini ve tasavvuftaki uzmanlığını usta bir şekilde yansıttığı çok sayıda eser kaleme aldı. Telif faaliyetlerinin yanı sıra Nîşâbur’daki tekkesinde irşâd faaliyetlerine de devam etti. Bu süreçte Ebû Saîd-i Ebü’l-Hayr, Abdülkerîm el-Kuşeyrî, Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ebû Abdurrahman el-Cüveynî ve Beyhakî gibi pek çok ünlü âlim ve mutasavvıf kendisinden ders okudu. Ebû Abdurrahman es-Sülemî 412/1021’de Nîşâbur’da hayata veda etti.

Öğretisi

Sülemî’nin en önemli yönü, daha sonra Irak merkezli tasavvuf anlayışının karşısında etkinliğini kısmen yitiren Horasan merkezli tasavvuf anlayışının günümüze kadar ulaşmasını sağlayan eserler telif etmesidir. Sülemî, bilhassa Cüneyd’in ekolüne mensup sûfîlerden etkilenmiş olsa bile eserlerinde melâmet, fütüvvet ve îsâr gibi Horasan havzasındaki tasavvuf anlayışının temel ilkelerini ön plana çıkardı. Bu minvalde kaleme aldığı âdâbu’l-müridin tarzı eserlerinde, tasavvufî uygulama ve davranışları Horasan merkezli anlayışa göre tasnif etti ve bunların esas itibariyle Hz. Peygamber ve sahabesinin hayat tarzıyla uyumunu gösterdi. Bu çabası, onu Serrâc ve Kelâbâzî gibi yazarlara yaklaştırır. Öte yandan Sülemî Tabakâtu’s-sûfiyye’de Iraklı sûfîlerden daha çok Horasanlı sûfîlerin hayat hikâyelerini ve sözlerini kaleme almış ve böylece temel olarak Irak ekolünü benimsediği söylense bile Horasan merkezli melâmet anlayışını tebcil etmiştir. Bu ekol farklılığına rağmen Sülemî, tıpkı Serrâc ve diğer müellif sûfîler gibi, tasavvufun en büyük sorununu şeriat-hakikat ilişkisini düzenlemek olarak görmekteydi ve tabakâtı başta olmak üzere diğer bütün eserlerini bu ana fikirden hareketle kaleme almıştı. Hakâiku’t-tefsir’inde pek çok Bağdatlı sûfînin Kur’ân yorumlarını derledi. Hicrî V. yüzyılın başında Sülemî, -kaynakların verdiği bilgiye göre- yüze yakın eser telif ederek tasavvufun teorik ve pratik yapısının sonraki nesillere aktarılmasında büyük pay sahibi oldu.

Öne Çıkan Eserleri

• Tabakâtu’s-Sûfiyye: thk. Johannes Pedersen, Paris 1938; Leiden 1960; thk. Nureddin Şerîbe, Kahire 1953; 1969; Halep 1986; thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ, Beyrut 2003.
• Târîhu’s-Sûfiyye: thk. Muhammed Edîb el-Câdir, Dâru Ninova, Dımaşk 2015.
• Hakâiku’t-Tefsîr: thk. Seyyid İmrân, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2001; Ek: Ziyâdâtu Hakâik’t-Tefsir/The Minor Qur'an Commentary of Abu Abd ar-Rahman Muhammad, thk. Gerhard Böwering, Dârü'l-Maşrık, Beyrut 1995.
• Mecmûa-i Âsâr-ı Ebû Abdurrahmân es-Sülemî: ed. Nasrullah Pürcevâdî, Merkez-i Neşr-i Dânişgâhî, Tahran 1950-1969.
• Resâilu’s-Sûfiyye li-Ebi Abdirrahman Sülemî: thk. Gerhard Böwering, Bilal Orfali, Dâru’l-Meşrik, Beyrut 2009.
• Risâletü’l-Melâmetiyye: thk. Ebü’l-Alâ el-Afîfî, el-Melâmetiyye ve’s-Sûfiyye ve Ehlü’l-Fütüvve, Kahire 1364/1945, s. 86-120; İslam Düşüncesi Üzerine Makaleler, çev. Ekrem Demirli, İz Yayıncılık, İstanbul 2000, s. 135-194. 
• Kitâbü’l-Fütüvve: thk. Süleyman Ateş, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Ankara 1977.
• Zikrü’n-Nisveti’l-Müteabbidâti’s-Sûfiyyât: thk. Mahmûd Muhammed Tanahi, Mektebetü'l-Hanci, Kahire 1993; thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ, Beyrut 2003; Ali Akay, Kendilerini İbadete Adayan Sûfî Kadınlar, İlk Harf, İstanbul 2012.
• Sülemî’nin Risâleleri (Menâhicü’l-Ârifîn, Derecâtü’l-Muâmelât, Cevâmiu Âdâbi’s-Sûfiyye, Kitâbu’l-Mukaddime fi’t-Tasavvuf, Beyânu Ahvâli’s-Sûfîyye, Mes’eletü Derecâti’s-Sâdıkîn, Kitâbu Sülûki’l-Ârifîn, Nesîmu’l-Ervâh, Beyânü Zeleli’l-Fukarâ): thk. ve çev. Süleyman Ateş,  İslâm Tasavvufunun Ana İlkeleri: Sülemî’nin Risaleleri, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1981.
• Kitâbu’l-Erbâîn fi’t-Tasavvuf: nşr: Hasan Abdülhamîd, Haydarâbâd 1401.
• Uyûbü’n-Nefs ve Müdâvâtühâ: thk. Mecdî es-Seyyid İbrâhim, Dârü's-Sahabe, Tanta 1990; çev. Mehmet Ali Kara, İlke Yayıncılık, İstanbul 2000.
• Âdâbu’s-Sohbe: thk. Ebû Meryem Mecdî Fethi İbrâhim, Dârü's-Sahabe, Tanta 1990.
• Suâlâtü Ebî Abdirrahmân es-Sülemî li’d-Dârekutnî fi’l-Cerh ve’t-Ta’dîl: thk. Ebû Meryem Mecdî Fethi İbrâhim, Dârü’s-Sahabe, Tanta 1992.