Ahmed el-Gazzâlî

Hayatı

Horasan’da Tus şehrinin yakınlarındaki Tâberân’da doğdu. Tarih olarak 451-454/1059-1062 yılları arasında doğduğu öne sürülmektedir. İlmî faaliyetlerine oldukça küçük yaşlarda Tus’ta başladı, Şâfiî fıkhı tahsil etti. Bir süre ağabeyi İmam Gazzâlî’ye vekâleten Nizâmiye Medresesi’nde müderrislik yaptı. Babası ile birlikte tasavvufî meclislerde bulundu. Ebû Bekir en-Nessâc ve Ebû Ali Farmedî vasıtasıyla tasavvuf yoluna dâhil oldu. Klasik bir vâiz ve sûfî olarak Nîşâbur, Meraga, Hemedân ve Isfahan gibi şehirlere seyahatler yaptı. 520/1126 tarihinde Kazvîn’de vefat etti.

Ahmed el-Gazzâlî tarikatlar tarihinde merkezi isimlerden birisidir. Aynülkudât el-Hemedânî ve Ebû Necîb es-Sühreverdî gibi tasavvuf tarihinde isimleri öne çıkan sûfîler kendisi vasıtasıyla tasavvufî eğitimlerini tamamlamışlardır. Ebû Necîb dolayısıyla Sühreverdiyye silsilesinde önemli bir yere sâhiptir. Bu yüzden Kübreviyye, Mevleviyye ve Nimetullahiyye gibi tarîkat silsilelerinde de ismine yer verilmiştir.

Öğretisi

Tasavvuf öğretisi, İmam Gazzâlî’nin benimsediğinden farklı bir kavramsal yapıya sahiptir. İmam Gazzâlî’de ilim ve mârifet gibi kavramlar daha öncelikli iken Ahmed el-Gazzâlî’de aşk ve vecd kavramları öne çıkmaktadır. Literatürde bu konuları ele aldığı Sevânihu’l-uşşâk adlı eserinin etki sahası oldukça geniştir. Benimsediği aşk ve vecd tavrı kendisinden sonra Aynülkudât el-Hemedânî ve Fahreddîn-i Irâkî tarafından devam ettirilmiş, Mevlânâ ve İbn Fârız gibi isimlerle bu tavrı zirveye taşınmıştır. Âlemde olup biten her şeyi “aşk” kavramını merkeze alarak izaha çalışan Ahmed el-Gazzâlî ilâhî cemâlin bütünüyle âlemde tecelli ettiği, âlemin mahza hayr olduğu fikrini öne sürmüştür.  Ahmed el-Gazzâlî’de aşk kavramının anlam alanı o kadar geniştir ki o İblis’in Âdem’e secde etmemesini Hakk’a beslediği ilâhî aşkın bir gereği olarak yorumlamıştır. 

Öne Çıkan Eserleri

• Sevânihu’l-Uşşâk: nşr. Ahmed Mücâhid, Mecmua‘-i âsâr-ı Fârisî içinde, İntişârât-ı Dânişgâh-ı Tahran, Tahran 1388; Aşkın Halleri Sevânihü’l-Uşşâk, trc. Turan Koç, M. Çetinkaya, Gelenek Yayıncılık, İstanbul 2004.
• Mecâlis: nşr. Ahmed Mücâhid, İntişârât-ı Dânişgâh-ı Tahran, Tahran 1389.
• et-Tecrîd fî Kelimeti’t-Tevhîd: nşr. Ahmed Mücâhid, İntişârât-ı Dânişgâh-ı Tahran, Tahran 1384.
• Risâletü’t-Tuyûr: nşr. Ahmed Mücâhid, Mecmua‘-i Âsâr-ı Fârisî içinde, İntişârât-ı Dânişgâh-ı Tahran, Tahran 1388; İslam Felsefesi’nde Sembolik Hikâyeler içinde, trc. Derya Örs, İnsan Yayınları, İstanbul 1997, s. 193-200.