Feyyûmî

Hayatı

Mısır’da doğan Feyyûmî, dini ilimlerde olduğu kadar felsefî ilimlerde de iyi bir tahsil görmüş olmalıdır. Hayatı boyunca sosyal olarak aktif olmuş, pek çok kurumsal yöneticilik yapmıştır.  Kitab-ı Mukaddes yorumları ile Yahudi inancını savunmuş ve rasyonel olarak temellendirme girişiminde bulunmuştur. Böylece Kitab-ı Mukaddes ile felsefeyi uzlaştıran ilk Ortaçağ düşünürü olma özelliğine sahiptir

Öğretisi

Feyyûmî’nin düşüncesinde merkezi kavram rasyonel ve kesin bilgidir. İnsanların hakikat zannettikleri yanlış inançlardan kurtulmalarının ancak düşünme ve aklî kesinliğe ulaşma yolu ile olacağını ifade eder. Bu yönüyle Feyyûmî gerek akla olan vurgusu ile, gerek teknik olarak eserini tasnif ediş biçimi ile erken dönem Mutezile’sinden ciddi bir biçimde etkilenmiş gözükmektedir. Nitekim kitabının ilk bölümleri tevhid, diğer bölümleri ise adalet temalıdır.  Feyyûmî insanları yanlış inanca sahip olan fakat hakikati araştırmayanlar, hakikati bulup da ondan şüphe edenler, yanlış inançlarına sanki hakikatmiş gibi tutunanlar ve inançları sürekli değişenler olarak tasnif eder. Onun projesi insanın hakikate şüphe olmaksızın ulaşmasını sağlamak ve ona uygun hareket edebilmesinin imkanını ortaya koymaktır. Hakikate ulaşmada metod olark ise akli ve nakli yolları kullanabileceğimizi ifade eder. Bu konuda özgün bir şema geliştirerek bilgilerimizi duyusal, rasyonel, çıkarımsal ve vahye dayalı olarak tasnif eder.

İnsan zihninde Tanrı tarafından vahyi kabul etmeye açık bir yön yaratılmıştır. İnsan aklın kanunlarına herhangi bir vahyin yardımı olmadan da ulaşabilir, fakat bunlar her halükarda kutsal metin içinde bulunabilen şeylerdir. Vahyin kanunları ise ancak doğru haber yolu ile ulaşabileceğimiz hakikatlerdir. Bunlar aklın ulaşamayacağı ve üzerinde konuşamayacağı emir ve yasaklardır. Dolayısıyla öldürmek gibi insan tabiatına aykırı olan fiiller akıl tarafından kötülüğü bilinen kurallardan iken Cumartesi yasağı ancak vahiy yoluyla bilinebilen bir yasaktır. Felsefi olarak bakıldığında ise Feyyûmî klasik kelâm geleneği içinde yer almaktadır. Dolayısıyla alemin yoktan yaratılması, arazların sürekli değişim halinde olması, Tanrının zatı ile aynı hikmet, kudret ve hayat sıfatlarının olması gibi temaların tamamını işlemiştir. Aynı şekilde akıl ile uzlaşması mümkün olmayan ayetlerin tevil edilmesi, tecsime ve insancıl Tanrı anlayışına düşülmemesi gerektiğini vurgulamıştır. Feyyûmî Arap dünyasında unutulmaya yüz tutan İbranice’nin yeniden diriltilmesi adına dilbilim çalışmalarına önem vermiş ve İbranice gramer eserleri telif etmiştir.

Öne Çıkan Eserleri