Ebû Saîd Harrâz

Hayatı

Ebû Saîd el-Harrâz, Bağdat’ta doğmuştur. Serî es-Sakatî ve Bişr-i Hâfî gibi dönemin önde gelen sûfîlerin yanında yetişmiş, daha sonra Cüneyd-i Bağdâdî ve Zünnûn el-Mısrî ile görüşmüştür. Kaynakların verdiği bilgilere göre, günümüze ulaşmayan Kitâbu’s-sırr isimli eserindeki –bu eserin hâlihazırda mevcut bulunan Kitâbu’s-safâ isimli risâlesi olması muhtemeldir- ifadeleri sebebiyle Bağdat’ta tepkileri üzerine çekince Buhara’ya, oradan da Mekke ve Mısır’a gitmek zorunda kalmıştır. Herevî’nin verdiği bilgilere göre “Allah ile aramda perde yoktur” şeklindeki sözü sebebiyle Mısır’dan da çıkarılmıştır. Daha sonra Basra’ya gittiği tahmin edilen Harrâz 286/899’da veya bu tarihten önce vefat etmiştir

Öğretisi

Harrâz, tasavvufun en temel meselelerinden biri olan fenâ-bekâ konusunda ilk defa görüş bildiren sûfîlerden biridir. Harrâz’a göre fenâ, Allah’a kulluğa devam etmek, fakat bunu kendi fiilimiz olarak görmeyi terk etmektir. Bekâ ise Allah’ın tecellileri karşısında kulun kendi varlığını unutması ve her işte Allah’ı öncelemesidir. Bu çerçevede fenâ, tevhîd ile aynı anlama gelir ve her iki hâl de kulun ulaşacağı en yüksek makamlar olarak değerlendirilir. Fenâ ve bekâ hakkındaki fikirleriyle Harrâz bilhassa Cüneyd ve Hallâc’ı etkilemiştir.

Kitâbu’s-sıdk adlı eseri, davranışa değer kazandıran tek unsur olarak doğruluğu, insan hayatının bütün aşamalarındaki görünümleriyle ele almıştır. Kitâbu’s-safâ’da ise Harrâz fenâ görüşünü izah etmiş, kurb makamında sâlikin geçirdiği psikolojik aşamaları anlatmasıyla gerçekte sûfîlere yapılan ittihat (Allah ile birleşme) ve hulûl gibi suçlamalara da cevap vermiştir. Tasavvufun tartışmalı konularına dair görüşlerini ise diğer risâlelerinde ele almıştır. 

Tasavvufun Ehl-i sünnet inanç ve ibadet ilkelerine bağlı bir ahlâk hareketi olarak şekillendiği erken dönemde Harrâz, dinî yükümlülükleri küçümseyen sapkın grupları dışlayıcı bir yaklaşım getirmiştir. Hücvîrî, Harrâz’ı takip eden bir grubun varlığından söz ederek sahih olan tasavvuf fırkaları içerisinde Harrâziyye’yi de zikretmiştir.

Öne Çıkan Eserleri

• Kitâbu’s-Sıdk: thk. Arthur J. Arberry, Kitâb as-Sıdq: The Book of Truthfullness, Londra 1937; thk. Abdülhalim Mahmûd et-Tarîk İlallah, Dârü’l-Meârif, Kahire 1964; Doğruluk Kitabı, çev. Hacı Bayram Başer, Hayykitap, İstanbul 2013; Doğruluk Kitabı, çev. Himmet Konur, Rağbet Yayınları, İstanbul 2014.
• Resâilü’l-Harrâz: thk. Kasım Samarrâî, Mecelletü’l-Mecmai’l-İlmi’l-Irâkî/Journal of the Iraq Academy, sy. 15 (1967); “Kitâbu’s-Safâ”, “Kitâbu’l-Keşf ve’l-Beyân”, “Kitâbü’z-Ziyâ”, “Kitâbü’l-Ferâğ”, “Kitâbü’l-Hakâik”, Kalplerin Makamları, çev. Hacı Bayram Başer, Hayykitap, İstanbul 2015, s. 49-117.