Şeyh Hamdullah

Hayatı

Seyrü sülûkünü Buhara Türklerinden olan babası Şeyh Mustafa Dede’nin yanında tamamladı ve hilafet aldı. Muhtemelen babasının sohbet meclislerinde tanıştığı Şehzade Bâyezîd’in dostluğunu kazandı, ona hat hocalığı yaptı ve icâzetnâme verdi. II. Bâyezîd’in tahta çıkmasından sonra onun davetine icabet edip ailesiyle birlikte İstanbul’a gitti. En güzel eserlerini sarayda görevlendirildikten sonra vermeye başlayan Şeyh Hamdullah, II. Bâyezîd’in göstermiş olduğu teveccühe binaen eserlerinin ketebesinde “Kâtibü’s-Sultân Bâyezîd Hân” unvanını kullandı. I. Selim ve Sultan Süleyman’ın da kendisine hürmet gösterdiği bilinen Şeyh Hamdullah’ın vefatına Müstakimzâde şu beyti tarih düşürmüştür: “Şeyh Hamdullah olup küttâba kıble pîr-i hat / Rihletinde dil dedi târîhini dayf-i ilâh” (926/1520) (Serin, s. 449-452).

Okçulukta menzil sahibi, iyi bir yüzücü ve avcı olmasıyla da tanınan Şeyh Hamdullah hakkında kaynaklarda birçok menkıbe zikredilmektedir. 

Hat Tarihindeki Yeri ve Özgün Katkıları

Şeyh Hamdullah, Sultân II. Bâyezîd’in isteği üzerine bir yazı erbaini çıkararak, Yâkût ekolünden neş’et eden ve yeni bir Osmanlı hat üslûbunu şekillendiren çığırı açmıştır. Bunu II. Bâyezîd’in saray hazinesinden verdiği Yâkût’a aid murakkaları kendisine rehber edinerek yapmıştır. Yâkût’un hattına artık bir ilâve ve ıslahatın mümkün olamayacağını söylemiş olması ve onun tavrındaki en ince yazı hususiyetlerini tebarüz ettirmesi, bu yeni üslûbu tanımamız ve anlamamız bakımından önemlidir. Aklam-ı sitte (muhakkak-reyhânî, sülüs-nesih, tevkî’-rıkâ’) yazılarının tamamında bilhassa kalem hakkına bağlı estetik değerler dairesinde bir yenilik kaim olmuş, Türk hat sanatının anasırını teşkil etmiş ve XIX. yüzyıla kadar sabit olmuştur. Şeyh’in Osmanlı topraklarına yayılan bu üslûbu, Aklam-ı Sitte hattatlarının her yüzyılda benimseyip örnek aldığı yegâne yol halini almıştır.

Tesbit olunan 47 Mushaf-ı Şerîf, çokça en’âm, cüz, duâ mecmûası ile, sayısız kıt’a ve meşk murakkaatı dünya müzelerinde ve kütüphanelerinde mahfûzdur. Husûsî koleksiyonlarda da baş tâcı edilen Şeyh Hamdullah âsârı sayısızdır. Celi sülüs ile yazdığı kitâbeleri Amasya, İstanbul ve Edirne’de II. Bâyezîd devri eserlerinde bulunmaktadır.

Öne Çıkan Eserleri

• Kur’an-ı Kerim: Topkapı Sarayı Müzesi Ktp., EH, nr. 71. 
• Kur’an-ı Kerim: İstanbul Üniversitesi Ktp., A. nr. 6662.
• Aklâm-ı Sitte Murakka: Topkapı Sarayı Müzesi Ktp., EH, nr. 2078.
• Aklâm-ı Sitte Murakka: Süleymâniye Ktp., Hamîdiye Murakkaat, nr. 11.
• Kitâbü Huneyn b. İshak fi’l-Mesâ’il ve Ecvibetihâ fi’t-Tıb: Topkapı Sarayı Müzesi Ktp., III. Ahmed, nr. 1996.
• Mesâlihü’l-Ebdân ve’l-Enfüs: Süleymâniye Ktp., Ayasofya, nr. 3740.