Muhammed b. Mübârekşah

Hayatı

Mîrek Şemseddin Muhammed b. Mübârekşah el-Buhârî’nin hayatı hakkında çok sınırlı bilgi vardır. Tabakat kitaplarında hayatı hakkında müstakil bilgiler verilmemekte, verilen dağınık ve çelişik bilgiler ise kesin sonuçlara varılmasına engel olmaktadır. “Mîrek” lakabı onun yönetici bir aileye mensup olduğu ve Buhârî nisbesi de memleketini göstermektedir. Herat’ta kaldığı ve mantık çalışmaları yaptığı bilinmektedir. Muhammed b. Mübârekşâh, çağının ünlü mantıkçısı Kutbüddin er-Râzî Rey’de iken onun yanında tahsilini sürdürmüştür.  Ayrıca rivayete göre Kutbüddin er-Râzî’nin isteğiyle Sadrüşşerîa’nın İşârât dersini takip etmiş ve bu ders hakkında Kutbüddin er-Râzî’ye rapor vermiştir. İbn Mübârekşah daha sonra Kahire’de müderrislik yapmış ve ileri gelenlerin çocuklarının da bulunduğu geniş bir öğrenci grubuna ders vermiştir. Bu öğrenciler arasında Seyyid Şerif el-Cürcânî, Ahmedî, Hacı Paşa, Bedreddin Simâvî ve Molla Fenârî gibi Osmanlı entelektüel hayatının kurucu görevi gören isimler de bulunmaktadır. İbn Mübârekşah’ın ölüm tarihi hakkında çok farklı rivayetler varsa da genellikle 784/1382’den sonraki bir tarihte öldüğü kabul edilmektedir.

Öğretisi

İbn Mübârekşah yetiştirdiği öğrencileri ve Osmanlı medreselerinde okutulan iki temel metne şerh yazmasıyla tebarüz etmiştir. Onun Şerhu Hidâyeti’l-hikme ve Şerhu Hikmeti’l-ayn adlı eserlerinin Tûsî, Ebherî, Kutbüddin Râzî ve Kâtibî perspektifiyle İslâm felsefesinin Meşşâîlik çizgisine bağlı kalarak kaleme alınmış eserler olduğunu söylemek mümkündür. Bu eserler, mantık, tabiiyyat ve ilahiyyat şeklindeki İbn Sînâcı bilimler sıralamasını esas almaları ve Râzî’nin görüşlerine eleştirel yaklaşmaları bakımından felsefî perspektifle yazılmış şerhler bağlamında değerlendirilebilir. Açık, kısa ve didaktik tarzlarıyla Osmanlı medreselerinde çeşitli seviyelerde okutulmuştur. İbn Mübârekşah’ın bu felsefi perspektifle yazılan şerhlerine karşı kelâmî perspektifle şerhler de yazılmıştır.

Öne Çıkan Eserleri

• Hâşiyetü’l-Tebsira fi’l-Hey’e: Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 2582.
• Şerhu Hidayeti’l-Hikme: Vahidjon Djalalov, "Buharalı Muhammed b. Mübârekşah ve Hidâyetü’l-Hikme Şerhi Tahkiki ve Tercümesi”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara 2009.
• Şerhu Hikmeti’l-Ayn: Delhi 1289; Çirkof Hatun Tabhânesi, Kazan 1311; nşr. Ca‘fer Zâhidî, Tahran 1352.