Kutrub

Hayatı

Tam adı Ebû Alî Kutrub Muhammed b. el-Müstenîr b. Ahmed’dir. Kutrub lakabıyla anılır. Bunun sebebi de hocası Sîbeveyhi, günün ilk ışıklarında kapısını açtığında kapının eşiğinde hep Kutrub’u gördüğü için onun hakkında “kutrubü leyl” (gece böceği) demiş olmasıdır. Basra’da doğdu. Doğum tarihinin 140/757 yılı olduğu tahmin edilir. En önemli hocası Sîbeveyhi olmakla birlikte, Yûnus b. Habîb, Osman el-Bürrî, Îsâ b. Ömer es-Sekâfî, Mufaddal ed-Dabbî, Halef el-Ahmer, Ahfeş el-Evsat, Dırar b. Amr ve Ebu Ubeyd Ma’mer b. el-Müsennâ gibi âlimlerden de dil dersleri aldı. Kendisinden kelâm ilmini tahsil ettiği hocası Nazzâm’ın tesiriyle Mu‘tezilî olunca dönemin alimleri tarafından eleştirildi. Tahsilini tamamladıktan sonra Bağdat’a gitti ve orada telif ve tedris faaliyetlerinde bulundu. Bu bağlamda, Kutrub’un en önemli talebeleri arasında Câhız, İbnü’s-Sikkît, İbnü’s-Selcî, Muhammed b. Hakem el-Mervezî, Muhammed b. Cehm es-Sımmerî, Muhammed b. Habîb el-Hâşimî, Ahmed b. Hâtim el-Bâhilî ve oğulları Ali ve Hasan vardır. Özellikle nâdir ve garîb kelimelerde yoğunlaşan Kutrub’un, 214-218 yılları arasında vefat ettiği tahmin edilir.

Öğretisi

Basra dil mektebine mensup olan lügat, nahiv ve edebiyat âlimi Kutrub, ağırlıklı olarak nâdir ve garîb kelimelerle ilgilenmiş ve bu alanda ihtisas sahibi olmuştur.  Kutrub, Kitâbu’l-ezdâd adlı eseriyle kendinden sonra bu konuda eser telif eden İbnü’s-Sikkit, İbnü’l-Enbârî ve es-Sicistânî gibi birçok dilciyi etkilemiştir. Ayrıca onun Me‘âni’l-Kur’ân ve Tefsîru Müşkili İ‘râbih isimli kitabı, Kur’ân’ı dil ilimleri çerçevesinde tefsir eden filolojik tefsir alanında yazılan ilk ve en önemli çalışmalardan biridir. Kutrub’un cümle içerisindeki kelimelerin sonuna konulan harekeler hususunda da oldukça ilginç bir iddiası vardır. Zira ona göre damme, fetha ve kesra gibi harekeler kelimelerin cümledeki irab hallerini yani merfû, mansub, mecrûr vb. durumlarını açıklamak için değil yalnızca kelimeyi sükûn halinden kurtararak konuşmada kolaylık sağlamak içindir. Ayrıca Kutrub’un, az sayıda fakat edebî açıdan değerli şiirler nazmettiği kaydedilir. 

Öne Çıkan Eserleri