İbn Mâlik et-Tâî

Hayatı

Tam adı Ebû Abdullâh Cemâlüddîn Muhammed b. Abdillâh b. Mâlik et-Tâî el-Endelüsî el-Ceyyânî’dir. İbn Mâlik et-Tâî künyesi ve nisbesiyle anılır. Tay kabilesine mensup olması dolayısıyla onun için Tâî nisbesi kullanılır. 600/1204 yılında Kurtuba yakınlarındaki Ceyyân’da doğdu. Doğduğu yerde Ebü’l-Abbas Ahmed b. Nüvvâr, Sâbit b. Hıyâr, Muhammed el-Merşânî ve Ebû Rezîn el-Külâî’den dil ve kıraat tahsil etti ve dönemin meşhur dil alimlerinden olan Ebu Ali eş-Şelevbinî’nin verdiği derslere iştirak etmti. Daha sonra, Endülüs’teki siyasi çalkantılar yüzünden otuzlu yaşlarda Kuzey Afrika’ya giden İbn Mâlik, oradan da hacca gitti. Hacc dönüşünde de Dımaşk’a yerleşti. Dımaşk ve Halep’te bulunan İbn Hâcib, İbn Amrûn, Alemüddin es-Sehâvî, Hasan b. Sabbâh, İbnü’l-Yaîş ve Ebü’l-Fazl Mükerrem gibi muhaddis ve dil alimlerinden ders aldı. Tahsilini tamamladıktan sonra önemli bir Arap dili grameri, sözlük ve kıraat âlimi olan İbn Mâlik, Halep’te çeşitli medreselerde dil ve kıraat dersleri verdi. Daha sonra gittiği Hama’da da bu derslerine devam etti. Sonrasında yine Dımaşk’a dönerek ömrü vefa edinceye kadar burada dil alanında dersler vermeye devam etti. En meşhur öğrencileri arasında, şair İbnü’n-Nehhâs, oğlu Bedreddin Muhammed, hadis âlimi Ali b. Muhammed el-Yûnînî, Bedreddin İbn Cemâa, meşhur fıkıh âlimi en-Nevevî zikredilebilir. Böylece, bütün hayatını ilme vakfeden bir şahsiyeti temsil eden İbn Mâlik’in ilim hayatı, doğduğu yer olan Endülüs’te başlayıp Hicaz, Mısır, Halep ve Hama’da devam etti ve Şam’da nihayete erdi. Ardında nahiv, lügat ve kıraat ilimlerine dair birçok eser bırakan İbn Mâlik 672/1274 yılında Dımaşk’ta vefat etti.

Öğretisi

İbn Mâlik, yukarıda zikredilen ilim yolculuklarının semeresini, ardında özgün bir nahiv yöntemi sergileyen eserler bırakarak ve Arap dili tarihine adını yazdırarak toplamıştır. Engin ezber birikimiyle şöhret bulan İbn Mâlik, hadis-i şerifleri yoğun ve sistemli bir halde nahivde örnek olarak zikreden ilk dil alimi ünvanını almıştır. Nitekim İbn Mâlik’ten önce Arap dili grameri incelenirken yalnızca Kur’an-ı Kerim’den ve hicri 150 yılından önce yazılmış şiirlerden istişhad ediliyordu. Hadislerden ise istişhad edilmiyordu. Arap dili ilimlerine sağlam bir vukûfiyet sahibi olmak hususunda büyük gayret gösteren İbn Mâlik’in dil alanındaki şöhreti Sîbeveyhî’yi aşmıştır. Karmaşık dil konularını sistemli ve anlaşılır bir dille anlatarak Arap dili gramerinin öğretimini kolaylaştırmıştır. Arap dili grameri haricinde sözlük ve kıraat sahalarında da otorite sayılan İbn Mâlik, aynı zamanda iyi bir şair olup Arap dili grameri ve lügat ilmine dair çok sayıda manzum eser yazmıştır. Basra ve Kûfe dil mekteplerinin tesiri altında kalmakla birlikte bu konuda taassup göstermemiş ve bazen her iki mektepte de olmayan görüşler ileri sürmüştür.

Öne Çıkan Eserleri

• Teshîlü’l-Fevâ’id ve Tekmîlü’l-Makâsıd: M. Kâmil Berekât, Kahire 1387/1967.
• Şerhu’t-Teshîl: Abdurrahman es-Seyyid-Muhammed el-Mahtûn, Kahire 1410/1990.
• el-Kâfiyetü’ş-Şâfiye: Kahire 1332/1914.
• el-Elfiyye: Bulak 1251/1835.
• Şerhu’l-Kâfiyeti’ş-Şâfiye: Abdülmün‘im Ahmed Herîdî, Mekke 1402/1982.
• Umdetü’l-Hâfız ve Uddetü’l-Lâfız: Abdülmün‘im Ahmed Herîdî, Kahire 1975.
• Zikru Me’ânî Ebniyeti’l-Esmâ’i’l-Mevcûde fi’l-Mufassal: M. Vecîh Tikrîtî, Amman 1987.