el-Zehrâvî

(ö. 403/1013)
11. yüzyıl Endülüs’ünde yaşamış meşhur tabip
- A +

Hayatı

Ebü’l-Kâsım Halef b. ‘Abbâs ez-Zehrâvî, Endülüs döneminin önemli tabiplerindendir. 325/936 yılında Kurtuba yakınlarında doğdu. Tıbbî eğitimini orada aldığı tahmin edilmektedir. Endülüs Emevî hükümdarlarından III. Abdurrahman, II. Hakem ve II. Hişâm dönemlerinde yaşamış ve 404/1013 yılında ölmüştür. II. Hişâm zamanında yönetimi ele alan vezir ve kumandan Mansûr-Billâh diye bilinen İbn Ebî Amr’in hekimliğini yapmıştır. Öğrencileri arasında Ebû Ömer İbn Sümayk ve İbn Vâfid el-Lahmî bulunmaktadır.

Zehrâvî’nin hem İslâm hem de Avrupa dünyasında büyük bir şöhrete ulaşması, Kitâbü’t-Tasrîf li-men ʿaceze ʿani’t-teʾlîf başlıklı eseri sayesinde olmuştur. Zehrâvî bu eserde, Aeginalı Paul, İbn Mâseveyh, Sâbûr b. Sehl, Ishâk b. ʿİmrân, Kostâ b. Lûkâ, el-Râzî ve İbnü’l-Cezzâr gibi isimlerin eserlerinden istifade etmenin yanı sıra, yaklaşık elli yıl boyunca sürdürdüğü hekimlik mesleğinin kendisine kazandırdığı birikim ve tecrübeyi de kullanmıştır. Eser otuz bölümden müteşekkil olup ilk bölüm genel tıbbi bilgileri; ikinci bölüm 325 adet hastalığı, belirti ve tedavilerini; üç ile yirmi beşinci bölüm arası basit ve bileşik ilaçları ile bunların hazırlanmasını; yirmi altıncı bölüm hastalıklara uygun besin maddelerini; yirmi yedinci bölüm bitkisel ve hayvansal gıdalar ile basit ilaçların özelliklerini; yirmi sekizinci bölüm madensel, bitkisel ve hayvansal ilaç tabletlerinin hazırlanmasını; yirmi dokuzuncu bölüm ilaçları ve otuzuncu bölüm cerrahi konuları işlemektedir. Çalışma, cerrahi konusundaki açıklamaları ve alet resimleri ile de önemli bir muhteva kazanmıştır.

Kitâbü’t-Tasrîf ‘in Avrupa’ya tesiri İslâm dünyasından daha fazla olmuştur. Eserin cerrahi ile ilgili olan otuzuncu bölümü XII. yüzyılda Cremonalı Gerard tarafından tercüme edilmiştir. Eser bilhassa XV. ve XVI. yüzyıllarda Avrupa’da pek çok kez basılmıştır. Eserin muhtelif bölümlerinin İbranice, Almanca, Fransızca ve İngilizce tercümeleri de neşredilmiştir. Eserin İslâm dünyasındaki etkilerinden birisi ise, XV. yüzyıl Amasya’sında hekimlik yapmış olan Şerâfeddin Sabuncuoğlu’nun Cerrâhiyye-i İlhâniyye isimli eserinde görülebilir. Eserde müellif, Kitâbü’t-Tasrîf’ten büyük ölçüde yararlanmıştır.

Öne Çıkan Eserleri

  • Kitâbü’l-Tasrîf li-men ʿAceze ʿani’t-Teʾlîf: haz. Fuat Sezgin, Institute of the History of Arabic-Islamic Sciences, Frankfurt 1986.
İsim el-Zehrâvî
Tam İsim Ebu’l- Kâsım Halef b. ‘Abbâs ez-Zehrâvî
Kısa Tanıtım 11. yüzyıl Endülüs’ünde yaşamış meşhur tabip
Yaşadığı Tarih Miladi: 936 - 1013
Hicri: 324 - 403
Doğum Yeri Kurtuba (Córdoba)
Ölüm Yeri Kurtuba (Córdoba)
Öğrencileri Ebû Ömer İbn Sümayk İbn Vâfid el-Lahmî
Etkilendikleri İbn Mâseveyh Aeginalı Paul Sâbûr b. Sehl İshâk b. İmrân Kostâ b. Lûkâ İbnü’l- Cezzâr Ebû Bekir er-Râzî
Etkiledikleri Sabuncuoğlu Şerefeddin İbn’ül Baytâr
Ekolleri Tıp
  • Esin Kahya, “et-Tasrîf”, DİA, c. 40 (2011), s. 132-133.
  • Esin Kahya, “Zehrâvî”, DİA, c. 44 (2013), s. 189-191.
  • Emilie Savage-Smith, “al-Zahrâwî”, Encyclopaedia of Islam, Second Edition, ed. P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs, Brill Online, 2015.
  • İlter Uzel, “Yeni Bulunan Bir At Tasrif, ‘Zahravi ve İlm-i Cerrah’ (60 resimle birlikte)”, TTK Belleten, c. 52, sy. 203 (1988), s. 445-459.
  • Salah E. Zaimeche, “Al-Zahrâwî”, The Oxford Encyclopedia of Philosophy, Science, and Technology in Islam, ed. İbrahim Kalın, Oxford University Press, Oxford 2014, s. 450-453.

Atıf Bilgisi

el-Zehrâvî. İslam Düşünce Atlası, https://islamdusunceatlasi.org/el-zehravi/215

Hasan Umut