Ebû Ali İbn Mukle

Hayatı

Hattat bir aileden yetişti. Edebî, aklî ve dinî ilimlerde iyi bir tahsil gördü. Güzel yazıdan maişetini temin etmekte idi. Hattatlıktaki başarısı onu devlet idâresindeki safhalarda yükselmesini de sağladı. Memuriyetine İbnü'l-Furât'ın yanında kâtib olarak başladı. Hicrî 296´da onun vezîr olmasıyla Dîvânü'l-Hâtem'in başına getirildi. Ali b. Îsâ b. Cerr'ın vezîrliğinde (300/304) de vazîfesine devâm etti. Sonrasında Halîfe Muktedirbillâh'ın annesinin kâtipliğine tâyin olundu. İbnü'l-Furât'ın ikinci defa vezîr olmasıyla devlet yönetiminde yükseldi, siyâsî, idârî tecrübesini artırdı. Ali b. Îsâ tekrar vezîr olunca Sevâd´ın mâlî işlerinde görev aldı. Vezîrin hallinden sonra Muktedirbillâh'a hîleli yollarla nüfuz ederek 316/928 tarihinde vezîrliğe geçti. Siyâsî karışıklıkların arttığı bir dönemde vezirlik yaptı. Halîfe Muktedir ile arası açıldı ve 318/930'da mülküne el konulup Fars'a sürgün edildi. Bir yıl sonra halîfenin değişmesiyle tekrar vazîfesine döndü lâkin çok geçmeden Halîfe Kâhirbillâh ile de arası açılınca, onun halli için çalışanlarla işbirliği yaptı ve Halîfe Râzîbillâh'ın hilafetinde etkili oldu. 322/934 yılında tekrar vezîr oldu ama devlet içindeki ve etrafındaki huzursuzluklar son bulmayınca muhalifleri ayaklandı. 324/936'da vezirliği elinden alındı ve evi yağmalandı. Emîrü'l-Ümerâ İbn Râik idâreye el koydu ve kendisi için de muhalif yazılar kaleme alan İbn Mukle'yi hapsedip 326/938'de fetvâ ile sağ elini kestirdi. Fakat sonra pişman oldu ve tedâvi ettirdi. Hâlini tetkik için İbn Râik tarafından gönderilenlere; "Bunca yıl hizmet etmiş, iki Kur'an yazmış bir mübârek eli, bir hırsız eli gibi nasıl kestiniz" diye söylenirmiş (Serin 73). Kalemi bileğine bağlayarak yazdığı, hizmetine me´mur kimse verilmediğini, şahsî ihtiyacına lâzım suyu dişleri yardımıyla kuyudan çektiğini rivâyet ederler (Rado 27). Mahpus bulunduğu hücresinde hastalanıp ölmüştür. Üstün yazıcılığından başka, fesâhat belâgat ve şiirde de devrinin ma'ruf zevâtındandı.

Hat Tarihindeki Yeri ve Özgün Katkıları

Hat sanatı tarihinde önemli bir safha İbn Mukle ekolüdür. El-hattu'l-mensûb anlayışı bir ekol olarak o ve kardeşi Ebû Abdullah ile başlamıştır. Bu mekteb harflerin ayrı ve bitişik hallerdeki şekillerini, belli hendesî esaslara ve ölçülere göre ıslah eden bir yol açmıştır. Öncesinde aslî ve mevzûn tabir olunan ve hattatların kendi zevkleri ve sezişleriyle buldukları ve birtakım nisbetler istikametinde geliştirdikleri bir yazı anlayışı vardı. Mukle kardeşler, üç asırlık arayış ve tecrübelerle elde edilen şekillerin nizâm ve âhengini kaidelerle îzâha kavuşturan bir usûl ortaya koydular. Bu sâyede mevzûn hattın, sanâtkârların zevk ve sezişleriyle yakalamaya çalıştıkları nisbetleri, muayyen esaslara bağlanarak bu sanatın belli ölçülere göre îzâhı, değerlendirilmesi ve öğretilmesi mümkün oldu (Çetin 28). Bu yeni akım, hattın sonraki devirlerdeki değişiminde ve ilerlemesinde de mühim bir kaynak oluşturmuştur. Ayrıca bu Mensûb hat tarzı, kitaplarda kullanılmaya müsait uygun ebadlara da imkân vermekle, önceleleri Mısır, Magrib ve İran'da çokça tercih edilen kûfi'ye nisbetle, nesih, rıka' ve tevkî'nin kullanımını da başlatmıştır.

Ebû Ali İbn Mukle'ye aidiyeti mevsuk çok sayıda yazma bulunmaktadır. Eski kaynaklar onun iki mushaf yazdığını kaydetmiş, birini İşbîlîye'de, diğerini Bahâüddevle emirliğinin Şîrâz'daki kütüphânesinde göstermektedir (Çetin 28). İbnü'n-Nedîm onun mushaflarından birini gördüğünü kaydetmiştir. İbn Mukle'ye nisbet edilen Risâle fi'l-hat ve'l-kalem adlı eser Hilâl Nâcî tarafından İbn Mukle: Hattâten ve Edîben ve İnsânen ismiyle Bağdat'da 1989 yılında neşredilmiştir. 

Öne Çıkan Eserleri

• Kur'an-ı Kerim. (Mushaf)