Karâfî, Karâfî Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs el-Mısrî (684/1285) Nefâʾisü’l-usûl fî şerhi’l-Mahsûl

Fahreddin Râzî’nin Mahsûl’üne şerh olarak kaleme alınmış bir eserdir. Ansiklopedik bir mahiyette telif edilen Nefâis’in yazımında, dönemi itibarıyla mantık metafizik ağırlıklı bir dil kullanılmasına rağmen yine de genel anlamda anlaşılır ve akıcı bir üslup bulunmaktadır. Fıkıh usûlü meselelerinin yanında özellikle dil ilimleri ile alakalı olarak içerdiği zengin tartışmalar eseri benzerlerinden ayırmaktadır. Karâfî’nin Nefâis üzerine çalışırken bir muhakkik titizliği içerisinde nüshalar arasında mukayese yaptığı ve bulduğu hatalara ve farklara zaman zaman işaret ettiği görülmektedir.

Karâfî Nefâis’te önce mütekellim usûl bilginlerinin metoduna uygun olarak fıkıh usûlü ilminin mukaddimelerini ele almış ve fıkıh/usûl-ı fıkhın tariflerini verdikten sonra şer‘î hükümleri anlatmış, ardından dil ile ilgili konulara yer vermiştir. Daha sonra emirler ve nehiyler ile birlikte umum husus konularına değinmiş ardından şer‘u men kablenâ konusunda Hz. Peygamber’in tutumu ile nâsih ve mensûh, icma ve haberlerle alakalı meseleleri izah etmiştir. Kıyas ve ictihad konularından sonra ise müctehidlerin ihtilaf ettiği ıstıshab/istihsan/sahabe kavli ve benzeri delilleri ele aldığı bölüm ile birlikte kitabını sona erdirmiştir.

Karâfî şerhinde didaktik ve pedagojik bir metot izlemiştir. Önce Mahsûl’den şerh edeceği kısmı aktarmış, sonra katıldığı kısımlar için “bunun takriri şu şekildedir”, şeklinde bir ifade ile mevzuu açıklamaya koyulmuştur. Zor ifadeleri gerekçeleri ile birlikte ve olabildiğince Mahsûl’ün muhtasarlarıyla mukayeseli bir şekilde izah etmeye gayret etmiştir. Yine metnin daha iyi anlaşılmasını sağlamak üzere bir kısmı kendisine, bir kısmı eserini yazarken kendilerinden istifade ettiği farklı müelliflere ait tenbîh ve faideler zikretmiştir. Yaptığı nakilleri sahiplerine atfetmeyi ihmal etmeyen Karâfî, kendi ifadesiyle, Nefâis’te yalnızca Mahsûl’ün değil, muhtasarlarının da şerhini yapmıştır. Bu bağlamda Mahsûl’ün metnine yapılan katkılar Nefâis’i, Karâfî’nin görüşlerini derli toplu bir şekilde bir araya getiren ve ona ait en meşhur usûl eseri yapmıştır.

Diğer yandan Karâfî, eserine Mahsûl adını koyması başta olmak üzere Râzî’ye yönelik pek çok eleştiride bulunmuştur. Ancak onun Râzî’ye daha ziyade dolaylı olarak itiraz ettiği görülmektedir. Mesela bunun için naklettiği metne yönelik sorular sormuş, kezâ bu muhalefeti bir başka muhalif görüşü satırlarında aktararak yapmıştır. Ancak onun Râzî’ye direkt olarak karşı çıktığı da vâkîdir. Kitabın yazım tarihi ile ilgili net bir bilgi yok ise de Üstad’a yönelik bağımsız bir dil kullanmayı tercih etmeyen söz konusu tavrı, onun Nefâis’i erken dönemde yazdığını düşündürmektedir. Yine Karâfî’nin kendi ifadelerinden Nefâis’i diğer usûl eseri Tenkîh’ten sonra, söz konusu eserin şerhi olan Şerhu’t-Tenkîh’ten ise önce yazdığı anlaşılmaktadır.

Eserin hâlihazırda iki baskısı mevcuttur (Mekke-Riyad 1418/1997; Beyrut 2000). Yine Nefâis üzerine üç adet doktora tezi yapılmıştır.

Hatice Boynukalın Şenkardeşler