Birgivî

Birgivî, itikatta Maturîdî ve amelde Hanefî mezhebine mensuptur. İntisabı eserlerinde ve faaliyetlerinde açıkça görülmektedir.  Ayrıca o, aile geleneğine bağlı olarak Bayrâmî tarikatına bağlıdır.  

Birgivî, gençliğinden itibaren eser telifine başlayarak ilim muhitlerinin dikkatlerini üzerine çekti. Kimini Arapça bir kısmını da Osmanlıca yazdığı ve sayıları elliyi aşan eserleriyle yalnızca Anadolu’da değil, Hicaz ulemâsı arasında ve Balkan yöreleri gibi pek çok yerde tanındı.  

Onun eserlerinde klasik görüş ve bilgileri aktarması yanında kendi dönemindeki dinî, ahlâkî, sosyal ve siyasî meselelere özel bir önem vermesi, bunlarla ilgili şahsî görüşlerini ve tenkitlerini cesaretle ortaya koyması onun ilmî şahsiyetinin en dikkate değer yönüdür. Eserleri çağının sosyal hayatını ve problemlerini yansıtması bakımından da büyük önem taşır. Mesela o, devletin Safevilerle mücadele ettiği ve Anadolu’da kızılbaş ayaklanmalarının olduğu bir dönemde, itikadla ilgili derlediği hadislerden oluşan Kitâbu’l-îmân adlı eserinde, İslam akaidinin temellerini oluşturan hadisleri bir araya getirmiş olmanın yanında, ehli sünnet ile şia arasında kırılma noktası sayılabilecek nübüvvete dair bazı konular ile sahabe meselesinde yoğun bir şekilde zikrettiği rivayetlerle, ehli sünnetin duruşunu göstermiş ve kendi mecrasında mücadelesini ortaya koymuştur. Yine o, et-Tarîkatü’l-Muhammediyye adlı meşhur eserinde itikadî, amelî ve ahlakî olarak gördüğü problemleri gündeme getirmiş ve “kâmil bir Müslüman nasıl olmalıdır” sorusuna cevap aramıştır. 

Birgivî eserlerinde genel olarak gördüğü sorunlara çözümler getirmesinin yanında özel rastladığı meselelerde de tepki vermekten geri durmamıştır. Bu çerçevede hayatının sonlarına doğru Sadrazam Sokullu Mehmed Paşa’ya (ö. 987) memleketteki adaletsizlikle mücadele etmesi için tavsiyede bulunmak amacıyla İstanbul’a gelmesi manidardır. Yine o, devrin Şeyhülislâm’ı Ebussuûd Efendi’ye de para vakıfları konundaki fetvası sebebiyle reddiye yazmıştır. Ebussuûd Efendi (ö. 982) Risâle fî cevâzi vakfi’l-menkûl ve’n-nükûd isimli risalesinde para vakıflarının cevazına fetva verir. Birgivî ise, Şeyhülislam’ın fetvasının geçersizliğini ispatlamak amacıyla es-Seyfü’s-sârim fî ademi Cevâzi vakfi’l-menkûl ve’d-derâhim adlı risaleyi telif eder. Böylece Ebussuûd Efendi’nin fetvasında dayandığı delilleri irdeler ve tenkitte bulunarak para vakıflarının caiz olmadığını savunur.

Birgivî, dinin ihyâsı için çaba sarf etmiş biridir. Bidat ve hurafelerle mücadele etmiş bilhassa sûfilerin şeriata uymayan görüşlerini reddetmiştir. Onun bazı tenkitlerinden ve muhatabını eleştirirken sözü dolandırmaksızın son derece açık, net, özlü ve kimi zaman da sert ifadeler kullanmasından hareketle olsa gerek, bazılarınca o selefilikle nitelendirilmiştir. Onun İbn Teymiye’den etkilendiği ve tasavvufa tavır aldığı yönünde günümüzde bazı muhitlerce dillendirilen iddiaların yeterli araştırmalar yapılmadan ortaya atıldığı anlaşılmaktadır. Bu iddiada kendisine ait olmadığı halde onun zannedilen bazı eserlerin de etkisi vardır (Arslan 2009, s. 175-182).

Birgivî’nin ilim dünyasına katkıları bağlamında, sarf-nahiv konularına dair eserleri özel bir yer tutmuş ve Birgivî’nin tanınıp çağları aşmasına bu alandaki çalışmalarının katkısı büyük olmuştur. Başta Avâmil ve Izhâr olmak üzere Arapça gramerinde kaleme aldığı eserler, İslâm ilimleri alanında büyük bir hizmet ifa etmiş ve haklı olarak yaygın bir şöhrete kavuşmuştur. İslâm dininin iki ana kaynağını oluşturan Kur’an ve Sünnet’in dili olan ve ayrıca İslâm medeniyetinin müşterek lisanı haline gelen Arapça’nın Arap olmayan Müslüman milletler tarafından öğrenilebilmesi için büyük gayretlerin sarf edildiği bilinmektedir.