Ahfeş el-Evsat

(ö. 215/830)

Basra dil ekolünün meşhur âlimlerinden

- A +

Hayatı

Tam adı Ebü’l-Hasen Saîd b. Mes‘ade el-Mücâşiî el-Ahfeş el-Evsat’tır. Mücâşi’ b. Dârim oğullarının âzatlısı olan Ahfeş el-Evsat aslen Belhlidir. Ahfeş adıyla anılan âlimlerin tarihsel olarak ikincisidir. Ahfeş el-Ekber adıyla meşhur olan Ebü’l-Hattâb’ın ardından, kısa bir süreliğine Ahfeş el-Asğar adıyla çağrılmış, ancak daha sonra Ahfeş el-Asğar ismi Ali b. Süleyman’a verildiği için tabakat yazarları tarafından Ahfeş el-Evsat adıyla anılmıştır. Görüldüğü üzere Ahfeş adında birden çok âlim olmasına rağmen dil alanında öyle bir otorite haline gelmiştir ki Ahfeş adı anılınca akla ilk gelen Ahfeş el-Evsat olmuştur.

Aslen Belhli olan Ahfeş el-Evsat, Basra’da yaşamış ve burada tahsil görmüştür. İlim tahsil ettiği en önemli hocası yaşça kendisinden küçük olan Sîbeveyhi’dir. Ayrıca Sîbeveyhi’nin hocalarından da ders görmüştür. Sîbeveyhi’nin aynı zamanda dostu olan Ahfeş el-Evsat, onun en meşhur öğrencisi olmuş ve hocasının vefatının ardından onun el-Kitâb adlı meşhur eserini okutmuş ve bu eserin ilim dünyasında tanınmasına vesile olmuştur. Hocası Sîbeveyhi’nin Bağdat’ta Kisâî ile gerçekleştirdiği münazarada haksızlığa uğrayarak yenik sayılmasını içine sindiremeyen Ahfeş, Kisâî’nin otoritesini sarsmak amacıyla Bağdat’a gitmiştir. Burada Kisâî’yi sıkıştırmak için tevcih ettiği sorularla onu güç duruma sokmasına rağmen Kisâî’den yakın alaka görmüştür. Hatta Kisâî’nin talebi üzerine yanında kalmış ve onun çocuklarına ders vermiştir. Ayrıca Kisâî’ye de el-Kitâb’ı okutmuş ve onun ısrarıyla tefsir alanında Meâni’l-Kur’ân adlı önemli eserini kaleme almıştır. En meşhur öğrencileri arasında el-Mâzinî, Ebû Hâtim es-Sicistânî, Kisâî ve Riyâşî olan Ahfeş el-Evsat, 215/830 yılında vefat etmiştir.

Öğretisi

Basra dil ekolünün ileri gelen âlimlerinden olan Ahfeş el-Evsat, Ahfeş adıyla anılan âlimlerin tarihsel olarak ikincisi ve en meşhurudur. Dil alanında öyle bir otorite haline gelmiştir ki Ahfeş adı anılınca akla ilk gelen Ahfeş el-Evsat olmuştur. Tahsilini Basra’da tamamlamıştır. İlim tahsil ettiği en önemli hocası Sîbeveyhi olmakla birlikte Sîbeveyhî’nin hocalarından da ders görmüştür. Sîbeveyhi’nin aynı zamanda dostu olan Ahfeş el-Evsat, onun en meşhur öğrencisi olmuş ve hocasının vefatının ardından onun el-Kitâb adlı meşhur eserini okutmuş ve bu eserin ilim dünyasında tanınmasına vesile olmuştur. Bununla birlikte Sîbeveyhi’ye birçok konuda muhalefet etmiş ve onun görüşlerine farklı görüşler ileri sürmüştür. Kisâî’nin, hocası Sîbeveyhi’nin görüşlerine farklı olarak serdettiği bu görüşlerin büyük bir çoğunluğunu benimseyen Kûfeli dilciler sonrasında Kûfe dil mektebini kurmuşlardır. Ahfeş ayrıca, Kisâî’nin ısrarıyla Meâni’l-Kur’ân adlı önemli eseri kaleme almıştır. Daha sonra Kisâî ile Kisâî’nin talebesi Ferrâ bu eserden istifade ederek aynı ismi taşıyan eserlerini kaleme almışlardır. Ahfeş’in bu eseri adından da anlaşılacağı üzere her ne kadar bir tefsir eseri olsa da Ahfeş öncelikle bir dilci olduğu için bu tefsir de lugavî tefsirlerin en güzel örneklerinden biridir. Çünkü bu eser, genelde ayetlerin irabı gibi dil tahlillerine dayanır. Ayrıca Ahfeş Mu’tezili olduğu için birçok ayetin tefsirinde mutezile görüşlerini yansıtır. Ahfeş tefsir, kelâm ve aruzla da ilgilenmiştir. Bununla birlikte çalışmaları genelde dil ağırlıklıdır. Halîl b. Ahmed’in keşfettiği on beş bahirden oluşan aruz nazariyesine kendisinin el-habeb veya el-mütedârik ismini verdiği yeni bir bahir eklemiştir. Ahfeş böylece, Halil b. Ahmed’in icad ettiği aruz bahirlerininin sayısını on altıya çıkarmıştır.

Öne Çıkan Eserleri

Kitâbu’l-Kavâfî: İzzet Hasan, Şam.
Meâni’l-Kur’ân: Fâiz Fâris, Kuveyt 1979.
Kitâbü’l-Arûz: Seyyid el-Bahrâvî, Kâhire 1986.

İsim	Ahfeş el-Evsat
Tam İsim	Ebü’l-Hasen Saîd b. Mes’ade el-Mücâşiî el-Belhî el-Ahfeş el-Evsat
Kısa Tanıtım	Basra dil ekolünün meşhur âlimlerinden
Yaşadığı Tarih	Miladi: ? - 830 Hicri: ? - 215
Doğum Yeri	Belh
Ölüm Yeri	Bağdat
Hocaları	Sîbeveyhi
Öğrencileri	Ebû Hâtim es-Sicistânî Ebû Osman el-Mâzinî Kisâî Riyâşî Câhız
Etkilendikleri	Sîbeveyhi
Ekolleri	Dil Basra Dil Ekolü
Etkilendiği Ekoller	Basra Dil Ekolü
Etkilediği Ekoller	Basra Dil Ekolü

es-Suyûtî, Buğyetü’l-Vuât fî Tabakâti’l-Lugaviyyin ve’n-Nuhât, thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhim, Dâru’l-Fikr, 1979.
es-Sîrâfî, Ahbâru’n-Nahviyyîn el-Basriyyîn, thk. Muhammed Abdülmün’im Hafâcî-Taha Muhammed ez-Zeynî, Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1955.
el-Endelüsî, Tabakâtu’n-Nahviyyîn ve’l-Lugaviyyîn, thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhim, Dâru’l-Maârif, 1973.
Şevkî Dayf, el-Medârisü’n-Nahviyye, Dâru’l-Maârif, 1968.
Velîd b. Ahmed el-Hüseyn ez-Zübeyrî, el-Mevsûatü’l-Müyessera fî Terâcümi Eimmeti’t-Tefsîr ve’l-İkrâ ve’n-Nahv ve’l-Luga, Mecelletü’l-Hikme, 2003.
İnci Koçak, “Ahfeş el-Evsat”, DİA, c. 1 (1988), s. 526.
Abdülemir Muhammed Emin Verd, Menhecü'l-Ahfeş el-Evsat fi'd-Dirasati'n-Nahviyye, Müessesetü’l-A’lemi li’l-Matbuat, 1975.
İbrâhim es-Sâmerrâî, el-Medârisü’n-Nahviyye: Ustûra ve Vâki’, Dâru’l-Fikr, 1987.
Koyuncu, Recep, “Ahfeş el-Evsat ve Meâni’l-Kur’ân Adlı Eserinin Kur’an İlimlerindeki Yeri”, Kur’ân ve Yorumu: İlk Üç Yüz Yıl, c. 1 (2019), s. 329-341.
Ahmed Hazim al-Qassab, “el-İtticâhü’l-Lugavî fi Kitâbi Meâni’l-Kur’ân li’l-Ahfeş el-Evsat”, Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 5, sy. 9 (2018), s. 129-153.
Naif Yaşar, “Mezhebî Anlayışın Tefsire Yansımaları: Ahfeş el-Evsat Örneği”, Kur’ân’ın Işığında İstişareler, 2017, s. 47-55.

Atıf Bilgisi

Ahfeş el-Evsat. İslam Düşünce Atlası, https://islamdusunceatlasi.org/ahfes-el-evsat/171