Tac Mahal

Tac Mahal, Hindistan’ın Agra şehrinde, yapı kompleksi içerisinde beyaz mermerden inşa edilmiş anıtsal bir mezardır. Bu anıtsal mezar, Şah Cihan tarafından 1631 yılında vefat eden asıl adı Ercümend Bânû olan eşi Mümtaz Mahal için yaptırılmıştır. Şah Cihan ile Ercümend Bânû 1612 yılında evlenmiş ve Şah Cihan’ın tahta çıkmasının ardından, eşi Mümtaz Mahal unvanı almıştır.

Mümtaz Mahal’in ölümünden bir yıl sonra inşaatına başlanılan türbe, çevre düzenlemeleriyle birlikte 1654 yılında tamamlanmıştır. Resmi vakayinamelerde mimar adından bahsedilmezken, anıt mezar inşası sırasında iş görmüş çeşitli nezaretçilere değinilir. Osmanlı, İran, Suriye ve Hint mahalli usta ve sanatkarlarıyla bir çalışma ekibi oluşturan Şah Cihan, türbenin yapım aşamalarında her detaya bizatihi kendisi müdahale etmiştir. İmar Veziri Makramat Han’ın ve Mir Abdülkerim’in adlarına bahse değer vakayinamelerde yer verilir. Çalışma ekibinin başına Osmanlı asıllı Üstad İsa (Muhammed İsa) efendi getirilmiştir. 20. yüzyılda yayımlanan bir şiir yazmasında mimarın Hint asıllı Nadir’l-asr Üstad Ahmed Lahori’nin olduğu zikredilmektedir. Üstad Ahmet Lahori Şahcihanabad’daki Kırmızı Kale’nin saltanat dairelerini kapsayan çalışmasından dolayı Nadir’l-asr (çağın harikası) unvanını kazanmış bir mimardır.

Türbenin çeşitli yerlerinde ve sanduka yüzeylerinde bulunan hatların sahibi, Şah Cihan tarafından getirilen, Ekber Türbesi’nin ana kapısında bulunan hatları yazan, ünlü hattat Emanet Han’dır. Babürlüler’e bağlı devletlerce, yapı malzemeleri bilabedel karşılanırken, malzeme masrafı dışında, yapının inşasında ihtiyaç olan insan gücü için yapılmış harcamalar çok maliyetli olmuştur. 20.000 işçinin çalıştığı zikredilen yapıda, usta ve sanatkarlara ödenen maaş yapı maliyetinin önemli bir bölümünü tutmaktadır.

Avlular

Babür ve Timur mimarisinin uyum içerisinde tasarlandığı türbe, Yamuna nehri kenarında inşa edilmiştir. Kırmızı kum taşı ve beyaz mermer malzemeden inşa edilmiş olup, türbenin kendisi tamamıyla beyaz mermerden, diğer kısımlar ise kırmızı kum taşından yapılmıştır. Böylelikle yapıya yaklaşan her aktörün dikkatinin celbeden ilk şey anıt türbe olmaktadır.

Türbe 305x580 metre dikdörtgen şeklinde bir alanın kuzey kısmında konumlanmıştır. Yapıya giriş güneyden yapılmaktadır. Yaklaşık 250-275 metre uzunluğu ve 305 metre genişliğe sahip ilk avlunun giriş kapısının karşısında, yapının asıl avlusuna açılan bir taçkapı bulunmaktadır. İlk avlu da kırmızı kum taşı ile yapılmış abidevi bir taçkapıya sahiptir. Giriş avlusunun çevresi, köşe noktalarında küçük kubbeli kuleleri olan kemerle örülmüş revaklarla çevrilidir. 250-275x305 metre alana sahip bu avlu çar-bağ sistemi ile tasarlanmıştır.

Ana avluya geçmek için inşa edilen taçkapı, mukarnaslı, büyükçe bir eyvan ve her iki yanında iki kat nişten oluşmaktadır. Yine kırmızı kum taşında inşa edilmiş bu taçkapı eyvanı, beyaz mermer üzeri siyah mermerle tezyin edilmiş bir çerçeve ile çevrilidir. Eyvanın ortasındaki giriş kapısı ve her iki yanındaki nişler, eyvanı çevreleyen mermere benzer bir üslupla tezyin edilmiş iki katlı nişlere sahiptirler. Taçkapının güney ve kuzey cephesi simetrik olarak inşa edilmiş olup, tezyinat ve mimari tasarımları neredeyse aynı özellikler göstermektedir. Güneyden asıl avluya doğru taçkapıdan ilerlerken, yapı içerisinde dört eyvan oluşturulmuştur.

Taçkapı 305x305 metre kare bir alan sahip ana avluya açılmaktadır. Ana avlunun kuzeyinde, Tac Mahal anıt mezarı beyaz mermer yapısıyla abidevi bir eser olarak görünmektedir. İlk avluda olduğu gibi çar-bağ şeklinde tasarlanan bahçe, kırmızı kum taşında inşa edilmiş revaklarla çevrilidir. Bahçeyi dörde bölen havuz ve kanalların varlığıyla su öğesinin işlendiği görünmektedir. Kare şeklindeki avlunun her kenarının ortasından gelen su kanalı ortada büyük bir havuzda birleşmektedir. Bahçeler tasarımları çeşitli geometrik şekillerle oluşmaktadır.

Mescit ve Misafirhâne

Kare ve çar-bağ planlı ana avlunun kuzey kısmı, yaklaşık olarak bir metre kırmızı kum taşı işle yükseltilmiş bir platforma oturtulmaktadır. Bu platformda üç yapı bulunmaktadır. Ortada anıt mezar, doğuda mescit, batıda ise kabul salonu ve misafirhâne yapıları konumlanmıştır. Türbenin her iki yanındaki mescit ve misafirhâne yapıları hem mimari özellikleri açısından hem de türbeye olan yaklaşımları açısından simetrik yapılardır. Her ikisinin de giriş cephesi, türbeye bakmakta ve ortada büyük olmak üzere üç eyvandan oluşmaktadır. Kırmızı kum taşından inşa edilmiş yapılar, orta eyvanını çevreleyen beyaz mermer üzeri siya mermerle bitkisel motiflerin bulunduğu tezyinatla tasarlanmışlardır. Orta eyvanın sağ ve solundaki küçük eyvanların üzerlerinde birer niş bulunmaktadır. Bina cephesinin her iki köşesinde küçük kubbeli kuleler mevcuttur. Ortadaki büyük eyvanın arkasında yapıyı ortalayan beyaz mermer kaplı büyük kubbe bulunmaktadır. Bu kubbenin her iki yanında ise kendisine nispeten biraz daha küçük yine beyaz mermer kaplı kubbeler mevcuttur. Her iki yapının arka kenarlarından uzanan kırmızı kum taşı ile yapılmış revaklar, birer kule ile sonlanmaktadır. Tac Mahal türbesiyle aralarında bulunan avlunun tam ortasında ise birer havuz inşa edilmiştir. Her iki yapıdan Tac Mahal’in önündeki platforma gelirken Tac Mahal’in bu platformdan 5 metre yükseklikte inşa edilmiş platformuna çıkılır.

Türbe

Türbe yapısı, minareler ve platform bütün detayları ile sadece beyaz mermer kullanılarak inşa edilmiştir. İlk avludan beri kırmızılığın hakim olduğu yapı, yerini beyaz rengin hakim olduğu mekanlara bırakmıştır. Bir kenarı 95 metre olan kare platformun her köşesinde, 48 metre yüksekliğinde minareler bulunmaktadır. Sekizgen planlı türbe yapısı, cephelerde dört ana yöne bakan 32 metre yüksekliğinde sivri kemerli eyvanlardan oluşmaktadır. Her eyvanın her iki yanında iki katlı, sivri kemerli küçük eyvanlar bulunmaktadır. Bu küçük eyvanlar iç mekanla bağlantı kurmaktadır.

Soğan biçiminde, 44 metre yüksekliğinde, geniş bir kasnak üzerinde kubbe bulunmaktadır. Kasnakla birlikte tasarlanarak köşelere, dört küçük kubbe yerleştirilmiştir. Yapının bütününe hakim olan beyaz mermerin içine, taş takma tekniğiyle renkli taşlarla çeşitli motiflerle tezyinat yapılmıştır. Zümrüt, yakut, pırlanta, inci vb. çeşitli kıymetli taşların kullanıldığı tezyinatlarda, geometrik ve bitki motifli desenler kullanılmıştır. Eyvan içlerinde, sadece beyaz mermer kullanılan alanlarda ise oyma tekniğiyle motifler elde edilmiştir. Hat sanatlarının tasarımda ihtiyaç haline geldiği noktalarda Osmanlı sanatkarlarından Hattat Settar Han önemli görevler ifa etmiştir.

Yapı iç mekanı sekizgen bir plana sahiptir. Yapının dış cephesinde var olan dört geniş eyvan, koridorlarla iç mekana bağlanır. Orta mekan, çapı 18 metre olup 24 metre yüksekliğinde iç kubbeyle tasarlanmıştır. Kubbeli mekanın etrafı iki katlı olarak inşa edilmiş, orta mekanda ise Şah Cihan ve eşi Mümtaz Mahal’in sandukaları bulunmaktadır.