Seydi Ali Reis

Hayatı

Osmanlı astronomisi ve deniz coğrafyası sahasında önemli bir isim Seydi Ali Reis olarak tanınan Ali b. Hüseyin el-Kâtibî (öl. 970/1563) X/XVI. asrın başlarında doğdu. Barbaros Hayreddin Paşa'nın komuta ettiği donanma ile birçok deniz savaşına katıldı. Yükselerek donanmada sol cenah komutanı oldu. Daha sonra sarayda azaplar katipliği ve Galata tersanesi kethüdâlığına tayin edildi. Akabinde harp gemisi komutanı oldu.

Seydi Ali Reis, Sultan Kânûnî tarafından 960/1533'te Süveyş kapudanlığına getirildi. Kendisine, Basra'daki donanmayı alıp Mısır'a getirmesi görevi verildi. Görevi esnasında Umman denizinde Portekiz donanması ile tutuştuğu bir muharebede yenik düştü. Üç buçuk yıl süren ve çoğu karada geçen maceralı bir yolculukla Sind, Hind Mâverâünnehir, Hârezm, Horasan ve İran üzerinden İstanbul'a geri döndü. Bu macerasını Mir’âtü’-Memalik adı ile kitap haline getirerek Kânûnî'ye sundu. Bunun üzerine affedilerek Dergâh-ı âli müteferrikalığına getirildi. Daha sonra Diyarbekir Timar Defterdarlığı'na tayin edildi. Bu görevde iken 970/1563'te vefat etti.

Öğretisi

Seydi Ali Reis bir denizci olarak coğrafya ve buna bağlı olarak astronomi bilimleri ile uğraşmış bu sahalarda eserler vermiştir. Bunun yanında Kâtibî mahlası ile şiirler kaleme almıştır. Seydi Ali Reis astronomi sahasında Ali Kuşçu'nun el-Fethiyye adlı eserini Hulasatü’l-Hey'e ismi ile Türkçe'ye tercüme etmiştir. Ancak sadece bu eserle yetinmemiş, Kâdızâde'nin el-Mulahhas fi'l-Hey'e şerhi ile, Kutbüddin eş-Şîrâzî’nin Nihâyetü’l-İdrâk ve diğer bazı muteber kitaplardan ilaveler yapmıştır. Seydi Ali Reis'in diğer bir eseri, yine Türkçe kaleme aldığı Mir’ât-i Kâinât'tır. Eser denizciliğe ait olmasına rağmen ihtiva ettiği konular dolayısı ile astronomi içinde mütalaa edilebilir.

Seydi Ali Reis'in 962/1554 tarihinde Hindistan'ın Gücerat eyaletinin merkezi Ahmedabad'da tamamladığı Kitabü’l-Muhît fî İlmi’l-Eflâk ve'l-Ebhur adlı Türkçe eseri de yine deniz astronomisi ve coğrafya sahasındadır. Arap ve Hind denizcilerinin eserlerinden faydalanması yanında kendi tecrübe ve gözlemlerini de kaydetmiştir. Eser, özellikle Hint Okyanusu ve Basra Körfezi coğrafyası bakımından önemlidir. Bu eser oğlu tarafından Mir’âtü’l-Kâinât fi'l-Amel bi'l-Âlâti’l-Felekiyye  adı ile genişletilmiş, Muhammed b. Abdurrahim Efendi tarafından el-Mekâsıdü’l-Celîle fî Halli’l-Âlâti’l-İrtifâiyye adı ile Arapça şerhedilmiştir.

Seydi Ali Reis'in bu eserleri yanında çeşitli astronomi aletleri ile ilgili ve tümü Türkçe olan üç risâlesi daha bulunmaktadır.

Öne Çıkan Eserleri 

• Hulâsatü’l-Hey’e:Ayasofya, nr. 2591; Millî Kütüphane, nr. A532.
• Mir’âtü’l-Memâlik: nşr. Ahmed Cevdet, İkdam Matbaası, Dersaâdet 1895/1313; haz. Mehmet Kiremit, Türk Dil Kurumu, Ankara 1999.
• Mir’ât-ı Kâinât: Nuruosmaniye, nr. 2950; Ayasofya, nr. 2674, 2675.
• Risâle-i Dâiretü’l-Muaddil: Aşir Efendi, nr. 470.
• Risâle-i Usturlab: Aşir Efendi, nr. 470; Orhan Gazi, nr. 947.
• Risâle-i Rub-ı Müceyyeb: Kandilli, nr. 50; Ali Emiri Arabi, nr. 4622.
• Kitâbü’l-Muhît fî İlmi’l-Eflâk ve’l-Ebhur: Revan, nr. 1643.