Semevʾel b. Yahyâ el‐Mağribî

Hayatı

Ebû Nasr Semevʾel b. Yahyâ b. ʿAbbâs el‐Mağribî el‐Endelusî, XII. yüzyılda yaşamış önemli bir matematikçi, astronom ve tabiptir. Kültürlü bir Yahudi ailesinin çocuğu olarak muhtemelen 520/1126 yılında Bağdat’ta dünyaya geldi. Babası Yehûda b. Abûn (Ebu’l- Bekâ’ Yahyâ b. ʿAbbâs el‐Mağribî), ailesi Endülüs’ten olan ve kendisi Fas’tan Bağdat’a gidip orada evlenmiş bir haham (rabbi) ve şairdi. Semevʾel b. Yahyâ el‐Mağribî, babasından İbranice ile Tevrat ve şerhlerini okuduktan sonra onun yönlendirmesi ile matematik, astronomi, teorik ve pratik tıp eğitimi aldı. Hocalarından bazıları, filozof ve tabip Ebü’l-Berakât el- Bağdâdî, Muhammed b. ‘Alî b. al-Hasan b. Ahmed eş-Şehrezûrî, Ebü’l-Hüseyin b. Abi’l- Ma’âlî el- Deskerî ve dayısı Ebü’l-Feth b. el-Basrî ve İbn Ebî Turâb‘dir.  Suriye, Irak, Kürdistan ve Azerbaycan’da tabiplik yaptı ve en son Meraga’da karar kıldı. Oranın yönetici ailesi Atâbakânlardan Cehân Pehlevân’ın hizmetine girdi. 1163 yılında orada Müslüman oldu ve Yahudiliği eleştiren Ifhâmü’l-yahûd başlıklı bir eser kaleme aldı. Semevʾel b. Yahyâ el-Mağribî 570/1175 yılında Meraga’da öldü.

Öğretisi

Astronomi alanında yazdığı Kitâb fî keşfi ʿavâri’l-muneccimîn ve‐galaṭihim fî ekseri’l-aʿmâl ve’l‐ahkâm 25 bölüm olarak telif edilmiş olup Öklid, Arşimet, Apollonius, İbrâhîm b. Sinân, Ebû Ca‘fer el-Hâzin, Bîrûnî, Ebû Ma‘şer el-Belhî, Habeş, Sûfî, and İbnü’l-Heysem ve Brahmagupta gibi önemli isimlerin eserlerinde bulduğu hataları ele almıştır. Gök cisimlerinin yeryüzüne etki edip etmediğini felsefi olarak ele almıştır. Ona göre sayısız gök cismi vardır ve bunların her birinin yeryüzüne bir etkisi bulunmaktadır. Bu nedenle bir insan üzerindeki etkileri anlamak için bir astroloğun 6817 adet farklı değişkeni dikkate alması gerektiğini ama bunun imkânsız olmasından ötürü gelecek tahmininin de mümkün olmadığını ifade etmektedir. Semevʾel b. Yahyâ el‐Mağribî ayrıca cebir ve aritmetik üzerine de çalışmalar yapmış birisidir. Bu alanlarda öne çıkan eserlerinin başında el-Kitâbü’l-bâhir fî ‘ilmi’l-hisâb isimli çalışması gelmektedir. Semevʾel b. Yahyâ el‐Mağribî’nin bu eseri dört ana bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde sayılara, tek terimlilere ve çok terimlilere çarpma ve bölme işlemlerinin uygulanmasının kuralları gösterilmekte ve negatif sayılar tanıtılmaktadır. İkinci bölümde, el-Kerecî’ye referansla bazı cebirsel kurallar ele alınmakta olup (x+y)n için binom formülü verilmektedir. Üçüncü bölüm Öklid’in kuadratik irrasyoneller teorisinin aritmetik olarak gösterimi ile ilgilidir. Son bölümde ise “zorunlu,” “mümkün” ve “imkânsız” matematik problemleri tanımlanmıştır.         

Öne Çıkan Eserleri

• Kitâb fî keşfi ʿAvâri’l-Muneccimîn ve‐Galaṭihim fî Ekseri’l-Aʿmâl ve’l‐Ahkâm.

• Nuzhetü’l-Ashâb.

• el-Kitâbü’l-Bâhir fî ‘İlmi’l-Hisâb: nşr. Salah Ahmad and Rushdi Rashid, Damascus 1972.

• Ifhâmu’l-Yahûd: nşr. ve çev. M. Perlmann, Proceedings of the American Academy for Jewish Research, New York 1964.

• et-Tabsira fî ‘İlmi’l-Hisâb.