Registan Meydanı

Uluğ Bey, Şirdar ve Tilla-Kârî medreselerinden oluşan Registan Meydanı’nın, Uluğ Bey döneminde şekillendiği söylenebilir. Bu üç medresenin taçkapılarının oransal benzerlikleri, motif ve süslemelerinin ahengi bu meydanı özel kılmaktadır. Güney kısmı yol olan meydanın, girişe göre iki dar kenarından dikine ve simetrik binaların (Uluğ Bey ve Şirdar Medreseleri) varlığı ile kuzey cehpesinde Tilla-Kârî Medresesi’nin yayvanlığı Registan Meydanı’nın büyüklüğünü dengelemektedir.

Registan Meydanı Uluğ Bey’in yaptırdığı, Uluğ Bey Medresesi, Mescid-i Mukatta, hankâh (tekke), kervansaray, hamam yapıları tarafından şekillenmeye başlar. Gâzî Zahîreddin Muhammed Bâbur’un anlattıklarına göre, dönemin Semerkand kalesinin iç kısımlarında Uluğ Bey tarafından inşa edilen medrese ve hankâh bulunmaktadır. Hankâh’ın kubbesi hakkında Bâbur, “Hankâhın kubbesi fevkalade büyüktür; onun kadar büyük kubbenin dünyada bulunmadığını söylerler.” sözlerini sarfetmiştir. Bâbur, medrese ve hankâhın arasında bugünkü Tilla-Kârî Medresesi’nin kapladığı alanda ise Mirza Hamamı diye bilinen döşemesi muhtelif taşlardan inşa edilmiş bir hamamın varlığından bahseder. Onun ifadelerine göre, “Horasan ve Semerkand’da onun gibi başka bir hamam daha yoktur.” Bâbur 1505 ve 1527 yılları arasında o bölgede 3 büyük depremden söz eder. Bu depremlerden sonra 1619 yılına kadar hankâh, hamam ve mescid yapılarında önemli tahripler meydana gelmiş, söz konusu yapılar harabeye dönmüştür. Günümüze bu yapılardan sadece Uluğ Bey Medresesi yetişmiş olup Registan Meydanı’nın batı kısmında bulunmaktadır.

Mâverâunnehir bölgesinin, Olçin kabilesi mensubu, Astrahan Hânedânı veziri ve Semerkand-Buhara Hanlığı hâkimi Askerî vali Yalangtuş Bahadır, Uluğ Bey’in yaptırdığı ve daha sonra harabeye dönen hankâhın yerine Şîrdâr Medresesi’ni (1619-1636) inşa ettirmiştir. Bu medrese, İmam Kulı Han için İşana Vali’nin sorumluluğunda mimar Abdulcebbâr’a yaptırılmıştır. Günümüzde Şîrdâr Medresesi Registan Meydanı’nın doğu kısmında varlığını sürdürmektedir.

Yalangtuş Bahadır, Şîrdâr Medresesi’nin inşaatının tamamlanmasından on yıl sonra (1647-1659) Mirza Hamamı’nın yerine Altın Kaplamalı Medrese anlamına gelen Tilla-Kârî Medresesini inşa ettirmiştir. Tilla-Kârî Medresesi, Registan Meydanı’nın kuzey kısmında yer almaktadır.