Merdâvî

Hayatı

Nablus yakınlarında bulunan Merdâ beldesinde doğdu. Doğum tarihi olarak kaynaklar 817/1414 ve 820/1417 yıllarını nakletmektedir. İlk eğitimini doğduğu yerde alan Merdâvî fıkıh eğitimini bölgenin saygın fakihlerinden kabul edilen Şihabüddin Ahmed b. Yusuf’un (ö. 850/1447) yanında tahsil etti. Gençlik döneminde Halîl şehrine gitti ve ardından 838 (1435) yılında Dımaşk’a giderek Hanbelîlerin kontrolünde olan Ömeriyye Medresesi’nde dersler almaya devam etti. Burada İbn Kudâme’nin el-Mukni adlı eserini okuyup ezberledi. İki defa hacca giden Merdâvî Mısır’a da seyahat etti. Dımaşk’ta iken Hanbelî kadı Burhâneddin İbn Müflih’ten ders aldı ve ona vekâleten ders verdi. Kahire’nin meşhur kadısı İzzeddin el-Kinânî’nin derslerinde bulundu. Yaklaşık yirmi sene boyunca mülazemet ettiği Şemseddin Muhammed b. Muhammed ile beraber el-Mukni’i okudu. Takiyüddin İbn Kundüs’ün yanında füru, usul ve Arapça dersleri gördü. Mekke’de bulunduğu sürede Şihâb Abdülkadir, Ebü’l-Feth el-Merâğî ve Ebü’l-Kasım en-Nüveyrî gibi isimlerden ders aldı. Arapça sarf ve nahiv ilimlerini Ebü’r-Rûh İsa’dan tahsil etti. Bu süreçte İslamî ilimleri neredeyse tamamı hakkında farklı hocalardan dersler aldı. Öğrencileri arasında Mısır’da kâdîlkudâtlık yapmış olan Bedreddin es-Saʽdî (ö. 900/1495) ve Hanbelî mezhebinde tanınmış fakih İbnü’l-Mibred yer almaktadır.

Gerek kaleme aldığı eserlerle gerekse yetiştirdiği öğrencilerle mezhepte önemli bir isim haline geldi. Kahire’de iken hocası İzzeddin el-Kinânî’nin teveccühü sayesinde şehirde tanınmış birçok kişiye ders verdi ve başta el-İnsâf olmak üzere eserlerini okuttu. Daha sonra Dımaşk’a dönen Merdâvî ilmî faaliyetlerinin çoğunu burada geçirdi ve kadılık görevini üstlendi. Burada hocası İbn Müflih ve Cerrâî’den (ö. 883/1478) sonra mezhep riyasetini üstlendi. Kadılık görevini bıraktıktan kısa bir süre sonra 6 Cemâziyelevvel 885’te (14 Temmuz 1480) Dımaşk’ta vefat etti ve Saliyye bölgesindeki Kasyon mezarlığına defnedildi.

Öğretisi

Mezhepte “şeyhülislam” ve “şeyhülmezhep” lakaplarıyla anılan Merdâvî özellikle İbn Kudâme’nin el-Mukni’ini şerhettiği el-İnsâf ve hocası İbn Müflih’in el-Fürû’unu tamamlayıcı mahiyette kaleme aldığı Tashihü’l-fürû adlı eserleriyle mezhepte etkin oldu. Ebû Yaʽlâ el-Ferrâ’dan sonra “el-Kâdî” lakabıyla tanınan ikinci isim oldu. Bu eserlerde kendi dönemine kadar gelen fıkhî mesaiyi derleyerek mezhepte kabul edilen görüşleri göstermeyi amaçladı. Bu iki eserin mukaddimesi ve el-İnsaf’ın hâtimesi mezhebin tarihi hakkında önemli bilgiler vermektedir. Merdâvî söz konusu bölümlerde mezhepteki kavramları açıklamış ve kendi dönemine kadar olan literatürü değerlendirmiştir. Mezhepte kabul edilen görüşün tespiti için hangi eserlerin esas alınması ve bu konuda takip edilecek yöntem hakkında bazı önerilerde bulunmuştur. Merdâvî’nin verdiği bu bilgiler Hanbelî mezhebini bütüncül bir şekilde ele alan ve mezhep tarihi hakkında derli toplu bilgi veren ilk kaynak olarak kabul edilebilir.

Temel Soruları

• Kendisine kadar gelmiş olan mezhepteki mesâili derlemeyi ve değerlendirmeyi amaçladı.
• Mezhepte kullanılan kavramlar ve mezhep tarihi hakkında teorik bir çerçeve çizmenin imkânını aradı.

Öne Çıkan Eserleri

• el-İnsâf fî Maʽrifeti’r-Râcih mine’l-Hilâf: thk. Abdullah Abdülmuhsin et-Türkî ve dğr., Hicr, Kahire 1995.
• et-Tenkîhü’l-Müşbi fî Tahrîri Ahkâmi’l-Mukniʽ: thk. Nasır b. Suud b. Abdullah es-Selame, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad 1425.
• Tashîhu’l-Fürû: thk.  Abdullah Abdülmuhsin et-Türkî, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 2003.
• Tahrîrü’l-Menkûl fî Tezhibi İlmi’l-Usûl: thk. Abdullah Haşim ve Hişam el-Arabi, Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, Katar 2013.
• et-Tahbîr fî Şerhi’t-Tahrîr: thk. Abdurrahman b. Abdullah el-Cibrîn, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad 2000.