Tarsus

Tarsus, Mersin ilinin sınırları içerisinde, Çukurova’nın güneybatısında, Berdan çayının oluşturduğu oldukça düz verimli bir ovada bulunur. Osmanlı zamanında Tarsus diye zikredilen şehir geçmiş dönemlerde Tarşa, Tarzi, Tharsis, Tarz, Tarsi, Tarsos diye kaydedilmiştir. Bölgenin bilinen en eski sakinleri MÖ 2000 yılı civarında yaşayan Luviler diye bilinse de çeşitli kaynaklarda Herakles, Perseus, Triptolemes, Kueliler, Asurlu Sennacherib, Fenikeliler, Nûh’un torunu Tarsus gibi kuruculardan bahsedilir. Hititlerden sonra Kizzuwatna, Kue, Asur (MÖ 8. yüzyıl), Pers, İskender, Selevki, Mısır, Roma ve Sâsânî (260) yönetiminde olan Tarsus, I. yüzyılda havâri St. Pavlus’un buralı olmasından dolayı dinî bir özellik kazandı. VI. yüzyılda Doğu Roma İmparatorluğu hükümdarı I. Iustinianos zamanında imar ettirilen Tarsus, Hz. Ömer devrinde İslâm topraklarına katıldı. Eskiden Tarsus’un etrafındaki verimli ovada taban suyu seviyesinin yer yer yüksek olması yani bazı yerlerin bataklık özelliğinde olması dolaysıyla şehir zirai özelliğinden daha çok ticaret ve stratejik konumu açısından önemliydi. Arapların Anadolu’ya yaptıkları seferlerde kullandıkları önemli hat üzerinde olduğundan ve Bizans’ın da bu durumu önlemeye çalışmasından şehir Müslümanlarla Bizanslılar arasında birkaç defa el değiştirdi. Bizans döneminde kale görünümlü şehrin, iskele kapısı olan ve günümüze ulaşan Kleopatra kapısı, geçmişte kale kapılarının ve şehrin konumunu gözler önüne sermektedir. O zamanlar denize çok yakın olan bu kapının günümüzde en yakın mesafeden denize uzaklığı yaklaşık 15 km’dir. Bu da verimli ovada birikim olaylarının hızlı olduğunu ve bu durumun Tarsus’u ekonomik ve jeopolitik olarak etkilediğini gözler önüne sermektedir.

Emevîler ve Bizanslılardan sonra Tarsus, bir süre bölgeye hâkim olan Tolunoğulları, İhşîdîler ve Hamdânîler’in egemenliği altına girdi. Daha sonra yeniden Bizans işgaline uğrayan şehir Anadolu Selçukluları’nın kurucusu I. Süleyman Şah zamanında fethedildiyse bile 11. yüzyılın sonunda Haçlılar tarafından alındı. Tarsus, 14. yüzyılın ortasında Memlükler tarafından fethedildi. Daha sonra Yavuz Sultan Selim’in Memlükler’e son vermesiyle kesin biçimde Osmanlı idaresine girdi. Osmanlı idaresi altındayken başlangıçta bir kale-şehir olan Tarsus daha sonra kaleden dışarıya doğru gelişmiştir. Çeşitli zamanlarda Tarsus’u ziyaret eden seyyahlar şehrin surlarının altı kapılı ve hendekli olduğunu yazmışlardır. 20. yüzyılın başında Fransız işgaline uğrayan şehir, 27 Aralık 1921’deki Ankara Antlaşması’yla Türkiye’ye verilmiştir.

Cumhuriyet’in ilk sayımında (1927) yaklaşık 25.000 kişinin olduğu Tarsus’ta 1950’ye kadar nüfus, Mersin şehrinden fazlaydı. 1886 yılında açılan Adana-Mersin demiryolunun öneminin gün geçtikçe artması, Mersinin Akdeniz’in ve İç Anadolulun limanı haline gelmesiyle Tarsus 1950 sonrası gittikçe Mersinin gölgesinde kalmıştır. Bugün Mersin ilinin doğudaki bir ilçesi olan Tarsus’ta 2015’te nüfus 330.000 civarında olmuştur.

Tarsus kadîm bir şehir olarak önemli tarihî eserlere sahiptir. Bunlardan en önde gelenleri şunlardır; Câmiunnûr (Ulu Cami), Câmi-i Atîk (Eskicami/Begtemür), Hz. Dânyâl Türbesi, Makām-ı Şerif Camii, Bilâl-i Habeşî anısına Memlükler’in yaptırdığı türbe, Çakmakıyye (Debbâğhâne) Medresesi, Ashâb-ı Kehf mağarası.

Geçmişte Tarsus’ta bulunmuş önemli şahsiyetler: hanefî fakihi Necmeddin Tarsûsî; fıkıh, fıkıh usulü, hadis, tefsir ve kelâm yanında mantık, Arap dili ve astronomiyle de ilgilenen Osmanlı âlimi Tarsûsî Mehmed Efendi; Tolunoğulları hânedanının kurucusu Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Tolun; kıraat âlimi Ebû Dâvûd Süleymân b. Necâh el-Kurtubî el-Ümevî; Osmanlı âlim ve müderrisi Gözübüyükzâde İbrahim Efendi; Bağdatlı ilk sûfîlerden Serî es-Sakatî;  Tatar asıllı tarihçi, mütercim Zakir Kadi Ugan; Abbasi halifesi Me’mûn