Lâhîcân

Lâhîcân, İran’ın kuzeyinde Gîlân bölgesinde Hazar Denizi kıyısına çok yakın olan bir şehirdir. Şehir, Dâru’l-imâre, Dâru’l-emân ve Lâhîcânu’l-mübârek gibi isimlerle anılmıştır. “Lâh (ipek)+cân (gân) şeklinde oluşan Lâhîcân adı “ipek şehri” anlamına gelmektedir.

Eski bir efsaneye göre, Lâhîc b. Sâm b. Nûh Lâhîcân tarafından kurulduğu söylenmekle birlikte bunun sadece isim benzerliği olduğu yönünde görüşler bulunmaktadır. Şehrin adı ilk olarak X. yüzyılda kaleme alınmış anonim Hudûdu’l-‘âlem isimli coğrafya kitabında geçmekle birlikte ne zaman ve kimler tarafından tesis edildiği bilinmemektedir. Hudûdu’l-‘âlem’de “Lâfcân” olarak kaydedilmiş olan şehir için Gîlân’ın güneydoğusundaki yedi büyük bölgeden biri olduğu ifade edilmektedir. Şehir, Sefîdrûd nehrin doğusunda, Dulfek dağının kuzeyinde denizden 4 metre yükseklikte bulunmaktadır. Hamdullah Müstevfî’ye göre, şehir XIV. yüzyılda Gîlân bölgesinin Fûmin ile ana kasabalarından biridir.

Şehrin tarihi hakkında kaynaklarda çok fazla bilgi bulunmamaktadır. Özellikle IX. yüzyıl öncesindeki durumu hakkında bilgilere ulaşılmamaktadır. IX. yüzyıldan XVI. yüzyıla kadar çoğunlukla Sefîdrûd nehrinin doğusundaki Biyâpîş bölgesinde kurulan emirlikler tarafından idare edilmiştir. IX. yüzyılın başlarında Deylem Hükümdarı Vehsûdân’ın idaresi altındaydı. Daha sonra Zeydîler’den Hasan el-Utrûş tarafından kurulan Kavtum (Havsum) hanedanının hâkimiyetine girdi. X. yüzyılın ortalarında Utrûş ailesinin hâkimiyeti kaybetmesi ile XIII. yüzyıla kadar şehirde önemli bir hadise meydana gelmedi. Lâhîcân, XIII. yüzyılda Nâsırvend hanedanından Cemâlu’d-dîn Su‘lûk b. Su‘lûk tarafından yönetilmekteydi. Daha sonra bu hanedanın ikiye ayrılması ile şehir 705/1305-1306 yılında İlhanlı hâkimiyetine girdi.

Biyâpîş bölgesi, 1390 yılında Seyyid Hâdî Kiyâ’nın eline geçti. Seyyid Ali Kiyâ, daha sonra Biyâpîş’in tamamına ve Kazvîn’e kadar olan yerlere hâkim oldu. XVI. yüzyılın başlarına kadar bu aile tarafından yönetildi. Ancak bu dönemde tâbi oldukları Safevîler’in metbûluğu kabul etmeyen ailenin son emîrlerinden Ahmed Han, Lâhîcân’ın Osmanlı Devleti’nin idaresine girmesi için çeşitli faaliyetlerde bulundu. Bu nedenle de Safevî hükümdarı Şah I. Abbâs’ın tepkisini çekti. Ahmed Han, Osmanlı-İran Savaşı’nın imzalanan antlaşma gereği Safevî sarayına davet edilmesine rağmen gitmediği için Şah Abbâs ordusuyla Gîlân’a girerek bölgenin tamamını hâkimiyetine aldı (Temmuz 1592).

Şehrin âlim ve şairleri arasında İslâm dünyasının en yaygın tarikatı olan Halvetiyye’nin kurucusu sayılan Ömer el-Halvetî (ö. 1397), Nâdim-i Lâhîcânî, Muhammed b. Yahyâ Lâhîcî (ö. 1506) ve Abdu’r-rezzâk b. Ali Lâhîcî (ö. 1661?), Ârif-i Lâhicî, Hazîn-i Lâhîcî ve hattat Mehmed Saîd Lâhîcânî gibi isimler sayılabilir.

Şehirde, XVIII. yüzyıldan itibaren Ruslar’ın faaliyetleri görülmektedir. Önce 1724-1734 yılları arasında Gîlân’ı işgal ettikleri zaman şehirde iki kale inşa ettiler. 1920 yılında kurulan yerel Gîlân Sovyet Cumhuriyeti zamanında Lâhîcân Ruslar tarafından işgal edildi. XX. yüzyılın başlarında nüfusu yaklaşık 11.000’dir. Günümüzde İran İslâm Cumhuriyeti’nin Gîlân eyaletine bağlı olan Lâhîcân, 2006 yılındaki sayımına göre nüfusu 86.354’tür.