Karaman

Bugün coğrafi olarak kuzeyinde Konya havzası ile güneydoğusunda Mersin ve güneyinde Antalya gibi sahil şehirleri ile çevrili olan Karaman, Selçuklu, Karamanoğulları Beyliği ve Osmanlı döneminde daha geniş alanı kapsamakta idi. Şehrin coğrafyası tarihi süreç içerisinde değişime uğramıştır. Toros dağlarını aşarak Akdeniz kıyılarını Anadolu'nun iç kesimlerine bağlayan tarihi ticaret yolunun (Silifke-Mut-Karaman-Konya yolu) üzerinde yer alması şehri önemli kılmıştır. Hititler döneminde bölgede Larende adına benzeyen Laranta adındaki yerleşim yeri olduğu ve isminin buradan geldiği düşünülmektedir.

Şehrin ne zaman kurulduğu tam olarak bilinmemekle beraber tarihinin MÖ. VIII. yüzyıla kadar gittiği tahmin edilmektedir. Türklerin fethine kadar şehre Hititler, Frigyalılar, Lidyalılar, Persler, Makedonya Krallığı, Roma ve Bizans İmparatorluğu hâkim olmuştur.  VII. ve IX. yüzyıllarda iki defa İslâm ordularının hücumuna uğradı. Malazgirt Savaşı’ndan sonra bir dönem Danişmendlilerin idaresinde olan Karaman, 1165 yılında Sultan II. Kılıç Arslan tarafından Türkiye Selçuklu topraklarına dâhil edildi. III. Haçlı Seferi sırasında şehir bir süre işgal edildi. Ardından Kilikya Ermeni Kralı II. Leon tarafından zaptedildi. Fakat 1216’da şehir tekrar Selçuklulara geçti. Kösedağ Savaşı’ndan (1243) sonra Türkiye Selçuklu Devleti zayıflamaya ve Moğol tahakkümüne girmeye başladı. Bu dönemde Karamanoğulları’nın kuruluşu (1256) ile şehrin konumu değişti. İlk dönemde Karaman, beyliğin merkezi oldu ve bu durum şehrin tarihi için bir dönüm noktası oldu. Karamanoğulları döneminde şehir başta cami, medrese, olmak üzere çok sayıda mimarî eserler ile donatıldı. Böylelikle şehir bir başkent hüviyeti kazanmiş oldu. Böylelikle Anadolu’nun önemli ilim ve kültür merkezi haline geldi. Osmanlılar, ilk defa 1397 yılında Sultan Yıldırım Bâyezîd (1389-1402) döneminde Karaman’a hâkim oldular ise de Timur’un Ankara Savaşı’nda Osmanlıları mağlup etmesi ile şehir tekrar Karamanoğulları’nın eline geçti. Karaman, 1419, 1424 ve 1456 yıllarında üç defa Memlükler’in saldırısına uğradı. Osmanlı Devleti, Karamanoğulları ile yaptığı uzun mücadeleler sonucu Karaman’ı 1471 yılında ele geçirdi. Osmanlı döneminde Larende isminin yanı sıra şehir için Karaman ismi de kullanılmaya başlandı.

Osmanlı döneminde şehrin idarî yapısında değişiklik yapıldı. Karaman eyaletinin kurulması ile merkez Konya olarak belirlendi. Karaman ise bu eyaletin Larende livasının merkezi oldu. Osmanlı döneminde şehir zaman içerisinde hem fizikî hem de nüfus olarak büyüme gösterse de Konya’nın merkez olmasından dolayı bölge içerisindeki içtimaî, siyasî, iktisadî ve idarî konumunun tesiri zamanla azaldı. Ancak ilmî açından Anadolu’nun önemli bir merkezlerinden biri olmaya devam etti. XVI. yüzyılın başlarında Karaman’da yedi âdet medrese bulunuyorken, XVIII. yüzyılda bu sayı on dokuza yükselmiştir. Özellikle Karamanoğulları döneminde, şehrin beyliğin merkezi olması ve şehirde birçok medrese inşa edilmesine olanak sağlamıştır. Bu medreseler eğitim faaliyetlerini Osmanlı döneminde de sürdürmüşlerdir. Şehrin en önemli medreseleri arasında Abdülkadir Ağa Medresesi, Emir Musa Bey Medresesi, Emir Şah Medresesi, Hacı Ahmed Medresesi (Arslancı veya Yeni) Medresesi, Hacı Alâeddin Medresesi, Hacı İshak Medresesi, Hatuniye Medresesi, Külahcızâde Medresesi, Rahime Hatun Medresesi, İbrahim Bey İmaret Medresesi, Şeyh Abdullah Medresesi, Molla Fenârî Merdresesi, Şeyh Çelebi Medresesi ve Halil Bey Medresesi’ni sayabiliriz. Ayrıca Aktekke Cami, İmaret Cami, Yunus Emre Cami, Hacı Beyler Cami, Ermenek Ulu Cami tarihi camilerden bazılarıdır. Bunun yanı sıra şehirde yer alan Taş Mescit kayalar oyularak yapılmış eşsiz bir eserdir. Şehirde bulunan Mevlevîhanenin tarihi XIV. Yüzyılın başına kadar gitmektedir. Mevlevîhânede Mevlânâ’nın annesi Mümine Hatun’la ağabeyi Muhammed Alâeddin’in mezarları bulunmaktadır.

Şehrin bir ilim ve kültür şehri olması hasebiyle şehirde çok sayıda âlim, edip ve şâir doğmuş, yetişmiş veya buraya yerleşmiştir. Bunların başında burada doğan Mevlânâ’nın oğlu âlim ve şair olan Sultan Veled gelmektedir. Osmanlı Devleti’nin manevi kurucusu olarak görülen Şeyh Edebâli ve devletin ilk kadısı olan Dursun Fakih de Karamanlıdır.  Karabaş Tecvidi ile maruf olan Alâeddin Rûmî ve Osmanlı’nın meşhur şeyhülislâmlarından Zembilli Ali Efendi Karaman’ın yetiştirdiği âlimlerdendir. Diğer âlim, edip ve şâirler arasında Mehmed Vucûdi Efendi, Mehmed İlmî Efendi, Şair Niyazi, Şair Aynî, Şair Kâmî, Şair Cemâlî, Molla Hamza, Kenzî, Gufranî, Mustafa Efendi, Muslihiddin Mustafa Efendi (ö. 1632), Mustafa Efendi (ö. 1836), Ahmed Efendi (Beyler Hocası) (ö. 1706), Dizdarzade Ahmed Efendi (ö. 1623), Emrullah Efendi (v. 1702), Tursunzade Mehmed Efendi (ö. 1629), Babazade Mehmed Efendi (ö. 1586), Şücâeddin İlyas Efendi (ö. 1574), Hocazade Rıfkı Mehmed Efendi (ö. 1843) gibi isimleri sayabiliriz.

Selçuklu, Karamanoğlu ve Osmanlı döneminde önemli bir Türk-İslam kültür şehri olan ve bu anlamda onlarca tarihî eseri bünyesinde bulunduran Karaman Cumhuriyet dönemine Konya ilinin bir ilçesi olarak giren Karaman, 1960 yıllarından itibaren ekonomik olarak gelişme göstermiştir. 1989 yılında il yapılan Karaman kısmi bir gelişme göstermiştir. Ardından açılan üniversite şehrin bir nebze canlanmasını sağlamıştır.