Kahire
- A +

Üstün gelen, gâlip, düşmanlarını kahreden anlamlarına gelen Kahire, günümüzde resmî adı Mısır Arap Cumhuriyeti olan Mısır’ın başkentidir. İslâm dünyasının siyasî, dinî ve kültürel bakımdan önde gelen şehirlerindendir. Nil nehrinin doğunda yer alan şehir, İslâm dünyasının en kalabalık başkentleri arasındadır.

Amr b. As’ın Mısır’ı fethetmesinden sonra bölgenin ilk İslâm şehri Fustat kuruldu. Daha sonra Abbâsîler döneminde el-Asker ile Katâi‘ şehri kuruldu. Fâtımîler dönemine gelindiğinde Halife Muiz-Lidînillâh döneminde (341-365/953-975) hilafet merkezi olan Kâhire şehri teşkil edilmiştir. Bu dönemde Fâtımîler, başta dinî kutlamalar olmak üzere propaganda merkezî olarak kullanılan Ezher Külliyesi’ni yaptırdı. Selâhaddîn-i Eyyûbî’nin Mısır’da hâkimiyet kurmasının ardından şehirde yeni bir imar faaliyeti başlatıldı ve Fatımîlerle fikrî mücadele için adımlar atıldı. Memlükler hâkimiyetinde Kahire daha da gelişti. Doğuda Moğollardan Batıda Haçlılardan kaçan âlimler istikrar şehri olarak öne çıkan Kahire’ye göç etti. Bu durum, çok sayıda medresenin inşa edilmesiyle desteklendi ve İslâm dünyasının en önemli kültür merkezlerinden biri olarak Kahire’yi öne çıkardı. Memlük Sultanı Muhammed b. Kalavun döneminde Kahire şehri her alanda zirveye ulaştı. Ancak XV. yüzyılın hemen başında gerçekleşen Timur istilası, kıtlık, salgın hastalıklar, emîrler arasında yaşanan mücadeleler ve iç savaşlar şehre zarar verdi. Ümit burnunun keşfi ile ticaret yollarının değişimi de Kahire’deki iktisadî hayatı olumsuz etkiledi.

922 (1517) yılında Osmanlı hakimiyetine giren Kahire, gelişimini sürdürdü. Ancak XVIII. yüzyılın sonlarına doğru Memlük emîrleri arasındaki mücadele, 1798’de Fransızların şehri işgali ve yaşanan ekonomik krizler şehrin gelişimini olumsuz etkiledi. Bu durum, 1805’te Mehmed Ali Paşa’nın Mısır valisi olarak tayin edilmesi ve onun politikaları sayesinde kısa sürede aşıldı. Birinci Dünya Savaşı’na kadar olan dönemde İngiliz etkisinin arttığı ve Osmanlı hâkimiyetinin etkisinin zayıfladığı şehir, savaş sonunda tamamen Osmanlıların elinden çıktı. İkinci Dünya Savaşı sonunda ise İngiliz kuvvetlerinin şehri terk ettiği görülmektedir. XIX. yüzyıldan itibaren nüfusu katlanarak artan Kahire, Enver Sedat döneminde (1970-1981) yürütülen politikalar yüzünden plansız şehirleşmeye ve yerleşim yerlerinin yetersiz kalmasıyla gecekondu mahallelerinin ortaya çıkmasına sebep olmuştur.

Günümüzde Kahire’de çok sayıda tarihî yapı bulunmaktadır. Bunlar arasında Amr b. Âs tarafından yaptırılan camii en eskileri arasındadır. Fâtımîler dönemine ait yapılar arasında öncelikle Ezher külliyesi belirtilmelidir. Yine o döneme ait bir eğitim kurumu olan Dârülhikmeyi de belirtmek gerekir. Sanat tarihinde özel bir yere sahip olan Akmer Camii de Fâtımîler döneminde yapılmış olup günümüzde ayakta kalan yapılar arasındadır. Tolunoğulları hanedanının kurucusu, Abbâsîler dönemi Türk komutanlarından Ahmed b. Tolun tarafından inşa edilen İbn Tolun Camii, Kahire’deki en eski camiler arasındadır. Selâhaddîn-i Eyyûbî’nin yaptırdığı Saîdü’s-suadâ Hankahı, uzun yıllar şehrin en prestijli tekkesi olarak varlığını sürdürmüştür. Memlükler döneminde çok sayıda imar faaliyetine sahne olan Kahire’de bu yapılar arasında Kalavun, Sultan Hasan ve Kansu Gavri Külliyelerinin ayrı bir yeri vardır. Osmanlılar devrinde Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın yaptırdığı Cevher sarayı ile Ali Paşa Mübârek’in (ö. 1893) yaptırdığı Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye isimli kütüphane önemlidir.

Kahire, tarih boyunca çok sayıda ilim ve fikir adamı yetiştirmiştir. Nitekim meşhur ensâb âlimi Abdülganî el-Ezdî (ö. 1018), tarihçi Alî b. Zâfir (ö. 613/1216), Lisânü’l-‘Arab adlı eseriyle tanınan dil âlimi İbn Manzûr (ö. 711/1311) matematikçi İbnü’l-Hâim (ö. 815/1412), tarihçi Makrîzî (ö. 845/1442), Hanefî fakihi İbn Kutluboğa (ö. 879/1474), matematik ve astronomi bilgini Sıbtu’l-Mardînî (ö. 1501), iki binden fazla eser telif eden çok yönlü âlim Süyûtî (ö. 1505), Zürkânî (ö. 1710) Mâlikî fakihi, Acâ‘ibü’l-âsâr adlı eseriyle meşhur tarihçi el-Cebertî (ö. 1825), yazar Ahmed b el-Hâşimî (ö. 1943), Ömer Rıza Doğrul (1893-1952), edebiyatçı Yakup Kadri Karaosmanoğlu (ö. 1974) ve Yahyâ el-Haşşâb (ö. 1989) bunlardan bazılarıdır.

  • Afaf Lutfi al-Sayyid Marsot, Mısır Tarihi: Arapların Fethinden Bugüne, çev. Gül Çağalı Güven, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2010.
  • Süleyman Kızıltoprak, Mısır’da İngiliz İşgali: Osmanlı’nın Diplomasi Savaşı (1882-1887), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2010.
  • D. Behrens-Abouseif, Islamic Architecture in Cairo, an Introduction, Brill, Leiden 1989.
  • D. Behrens-Abouseif, Egypt’s Adjustment to Ottoman Rule, Brill, Leiden 1994.
  • J. Hathaway, The Politics of Households in Ottoman Egypt, Cambridge University Press, Cambridge 1997.
  • Andre Raymond, Yeniçerilerin Kahiresi: Abdurrahman Kethüda Zamanında Bir Osmanlı Kentinin Yükselişi, çev. Alp Tümertekin, YKY, İstanbul 1999.
  • André Raymond, Osmanlı Döneminde Arap Kentleri, çev. Ali Berktay, YKY, İstanbul 1995.
  • S. J. Shaw, The Financial and Administrative Organization and Development of Ottoman Egypt: 1517-1798, Princeton 1962.
  • Nelly Hanna, Osmanlı Kahiresi’nde Tüccar Olmak, çev. Deniz Öktem, Küre Yayınları, İstanbul 2006.
  • Jonathan Berkey, Ortaçağ Kahire'sinde Bilginin İntikali: İslâmî Eğitimin Sosyal Tarihi, çev. İsmail Eriş, Klasik Yayınları, İstanbul 2015.
  • Eymen Fuâd es-Seyyid, “Kahire (Kuruluşu ve Osmanlı Öncesi)”, DİA, c. 24 (2001), s. 173-75.
  • Hilal Görgün, “Kahire (Son Dönem)”, DİA, c. 24 (2001), s. 179-82.

 


Atıf Bilgisi

Kahire. İslam Düşünce Atlası, https://islamdusunceatlasi.org/mekanlar/kahire/60

Mehmet Fatih Yalçın