Humus (Hıms)

Dımaşk’ın kuzeyinde Halep’in güneyinde bulunan Humus (Hıms), verimli tarım arazilerine sahip bir ovadır. Antik dönemlerden itibaren sulama sisteminin varlığı, şehrin tarihini çok eskilere götürmektedir. Bilindiği kadarıyla şehir, Seleucos Nikator (M. Ö. 305-280) tarafından kurulmuştur. Daha sonra Roma İmparatorluğu’na bağlanan şehir, Emesa ismini almıştır. Bu dönemde putperest çoğunluğa sahip olan şehir, zamanla Hıristiyanlaşmış ve Hıristiyan anlayışında Hz. İsâ’nın vaftizcisi kabul edilen Hz. Yahya’nın başının bulunduğu V. yüzyıldan itibaren dinî bir merkez şekline dönüşmüştür. Müslümanlar tarafından fethedilmeden önce güney Arabistan’dan önemli sayıda Arap kabilesinin buraya yerleştiği bilinmektedir. İslam ordusu, Yermük Savaşı’ndan sonra Ebû Ubeyde b. Cerrâh (ö. 18/639) ve Hâlid b. Velîd (ö. 21/642) komutasında şehri sulh yoluyla fethettiler (16/637). Fetihten sonra Müslümanlar Aziz John Kilisenin bir kısmını camiye çevirdiler ve sahâbeden bazısı buraya yerleştirildi. Halife Hz. Ali ile Muâviye b. Ebû Süfyân arasında yapılan Sıffîn Savaşı’nda (37/657) Humus halkı Hz. Ali’ye destek verdi. Emevîler döneminde de şehirde yönetime karşı bazı isyan hareketleri oldu. Bunlardan 127 (744) yılında Emevî Halifesi II. Mervân’a yönelik isyanda şehir, 128 (746) yılında Emevîler’in kontrolüne girdi. Abbâsî yönetimine karşı da muhalif bir tavır sergileyen Humus, Abbâsî otoritesinin zayıflamasından sonra Müslüman emîrlerin mücadele alanı olmuştur. IX. yüzyılın sonunda önce Tolunoğulları, X. yüzyılın başında ise Hamdânîler’in hâkimiyetine girdi. Ardından sırasıyla Mirdâsîler, Fâtımîler ve Büyük Selçuklular Humus’ta idareyi ele aldı. Zengîler döneminde Haçlılara karşı verilen mücadelede bir üs olan Humus, daha sonra Eyyûbîler tarafından yönetildi. Aynicâlût zaferi ile Moğolları püskürten Memlükler, şehrin yeni sahibi oldular. Bu dönemde, Suriye bölgesinin en küçük yerleşim birimlerinden biri olan Humus, siyaseten önem arz etmemiştir. 1516 yılında Osmanlı yönetimiyle tanışan Humus, I. Dünya savaşı sonunda Fransız mandası idaresinde kaldı. Günümüzde Suriye Arap Cumhuriyeti’ne bağlı bir ildir.

Humus şehrinde bulunan tarihî yapılardan çok azı günümüze ulaşmayı başarmıştır. Bunlar arasında Ulucami, Ebû Lübâde Camii, Fezâil Camii, Ömerî Camii, Sirâc Camii ve Halid b. Velîd’in kabri bulunmaktadır. Burada yetişen meşhur şahsiyetler arasında hadis hâfızı ve rivayet ettiği hadislerin Kütüb-i Sitte’de yer aldığı Şuayb b. Ebû Hamza (ö. 162/779) ve Suriyeli gazeteci ve siyasetçi Abdülhamîd ez-Zehrâvî (1855-1916) yer almaktadır.