Hama

Halep’in güneyinde Hıms’ın kuzeyinde yer alan Hama, Asi nehri kenarında kurulmuştur. Hisar anlamına gelen Hama’nın ne zaman kurulduğu kesin olarak bilinmemektedir. Bununla birlikte Hititler döneminde şehrin mevcut olduğuna dair bilgiler bulunmaktadır. Hz. Ömer döneminde fethedilen Hama, Emevîler, Abbâsîler, Hamdânîler (905-1004), Fâtımîler (909-1171), Mirdasîler (1024-1080), Suriye Selçuklularının (1079-1117) ve ardından Zengîler’in (1127-1233) hâkimiyetine girdi. 552 (1157) ve 565 (1170) yıllarında meydana gelen depremler şehre büyük tahribat verdi. Nûreddin Mahmud Zengî, deprem sonrası zarar gören camilerin onarımına önem verdi ve bir medrese ile bir hastane yaptırdı.

Hama’nın yönetimi 570 (1174) yılında Selâhaddîn-i Eyyûbî’ye geçti. O, burada bir emîrlik kurarak idaresini yeğeni el-Melikü’l-Muzaffer Ömer’e verdi. Böylece Eyyûbîler’in Hama kolu kurulmuş oldu. Ömer’in soyundan gelenler XIII. asrın sonuna kadar burada yönetimlerini sürdürdüler. Merkezî idarenin otoritesinden ayrılmayan Hama, Kahire’de Memlükler Devleti’nin kurulmasını hoş karşılamadı ve Memlüklere karşı Dımaşk, Halep, Humus ve Kerek Eyyûbîleri ile birleştiler. Ancak Memlük ordusu karşısında yenilgiye uğradılar. Daha sonra Moğollar’ın bölgeyi işgal etmesi ile Hama ve Hısnıkeyfa Eyyûbîleri dışındakilerin hâkimiyeti sona erdi. Hama’nın idaresi, el-Melikü’l-Muzaffer’in 698’de (1298-99) ani ölümü üzerine Eyyûbî ailesinin çıkarak doğrudan Memlük yönetimine girdi ve Emîr Karasungur, Memlükler’in ilk Hama nâibi olarak atandı. Ancak bundan on iki yıl sonra Memlük idaresi altındaki Hama’ya yine Eyyûbî ailesine mensup biri olan Ebü’l-Fidâ (ö. 732/1331) nâib olarak atandı. el-Muhtasar fî târîhi’l-beşer isimli tarih kitabı ve Takvîmü’l-büldân isimli coğrafya eseri ile meşhur olan Ebü’l-Fidâ, Memlük Sultanı el-Melikü’n-Nâsır Muhammed b. Kalavun (693-694/1293-1294, 698-708/1299-1309, 709-741/1310-1341) ile dostluğunu geliştirerek onun güvenini kazanmış ve Hama’ya nâib olarak getirilmiştir (8 Cemâziyelevvel 710/3 Ekim 1310). Hama nâibi olduktan sonra da sultanla yakın ilişkisini sürdüren Ebü’l-Fidâ, ‘el-Melikü’s-Sâlih’ lakabıyla 25 Rebîülâhir 712 (30 Ağustos 1312) tarihinde Hama meliki oldu. Hama şehri, onun yönetiminde en müreffeh zamanını yaşadı ve şehirde istikrar sağlandı. 720 (1320) yılında Sultan Muhammed b. Kalavun ile birlikte hacca gittiler. Hac dönüşü Muhammed b. Kalavun ona “sultan” unvanını ve “el-Melikü’l-Müeyyed” lakabını takdim etti. (17 Muharrem 720/28 Şubat 1320). Şehirde imar faaliyetlerine önem veren Ebü’l-Fidâ, Câmiu’l-hayyât’ı yaptırdı. Oğlu el-Melikü’l-Efdal Muhammed de sultan unvanını kullandı. Fakat bir sure sonra onun Memlük sultanı ile arası açıldı ve Dımaşk’a sürgün edildi. Böylece 1342 yılına kadar aralıklarla Hama’da Eyyûbî ailesinin hâkimiyeti sürmüş oldu. Bundan şehir, Kahire’den atanan nâibler tarafından yönetilmiştir. Timur’un işgali sırasında büyük yıkım yaşayan şehir, yeniden istikrara ve eski canlılığına kavuşturulmaya çalışıldı. Ancak Memlük idaresinde önemi gittikçe azaldı.

1516 yılında Osmanlı hâkimiyetine geçen Hama, Osmanlı döneminde gelişme kaydederek önemli bir iktisadî merkez haline geldi. I. Dünya savaşından sonra Osmanlı hâkimiyetinden çıkan Hama, önce Fransız manda yönetimi altında kaldı. Ardından da Suriye Cumhuriyeti’ne bağlı bir şehir oldu. Şehir, 1980’de Müslüman Kardeşler hareketinin önemli bir merkezi haline gelmiş ve bunun üzerine Şubat 1982’de ağır bombardımana uğrayarak büyük zarar görmüştür.

Tarih boyunca Hama bazı meşhur âlimlere ev sahipliği yapmıştır. Bunlar arasında bahsi geçen tarihçi ve coğrafyacı Ebü’l-Fidâ dışında, Hama tarih ekolünün kurucusu İbn Vâsıl (ö. 697/1298) ve Mu‘cemü’l-büldân adlı eseriyle tanınan coğrafyacı Yâkût el-Hamevî (ö. 626/1229) yer almaktadır.