Eskişehir

Antik ve Orta çağlardan yıkık ve terk edilmiş olan Dorylaion-Şarhöyük'ün yakınında, harabenin güneyinde kalan bölgede zamanla yeni bir yerleşim oluşmuş ve şehir günümüze Eskişehir adıyla ulaşmıştır.

Şehir, Türkiye'nin en önemli yol kavşaklarından birisidir. Sakarya nehrinin kollarından Porsuk çayının ve ona dökülen Sarısu deresinin geçtiği geniş ovanın (Eskişehir ovası) güneybatı kenarında yer alır. Şehrin bulunduğu mevki, İç Anadolu’ya uzanan tarihî yolların kesiştiği yer olmasının yanında, bölgenin İstanbul’a açılan kapısı özelliğini taşır.  Eskişehir günümüze kadar değişik uygarlıklar altında varlığını sürdürmüştür. Üzerinde kurulan medeniyetlerden bazıları Frigya, Bizans, Anadolu Selçukluları ve Osmanlı İmparatorluğu’dur. Yunus Emre, Nasrettin Hoca gibi tarihi kişileri yetiştiren Eskişehir, lületaşı ve çeşitli hastalıklara iyi gelen sıcak su kaynakları ile ünlüdür.

Anadolu’da Selçuklu hâkimiyeti yoğun Türkmen göçünü desteklediği gibi bölgede yeni kasaba ve şehirlerin oluşmasına da yol açmıştır. Eskişehir’in çevresindeki topraklar Konya’daki Selçuklu sultanına ulaşan bir ön saha olup “Sultan Önü” olarak anılmaya başlanmıştır. Bu bölgeye Selçuklu, zamanından pek çok eser kalmış olup, 1289’da bölge Anadolu Selçuklu egemenliğinden çıkarak Osman Gazi’ye devredilmiş ve Orhan Gazi döneminde Karamanlıların eline geçen şehri, I. Murad yeniden Osmanlı topraklarına katmıştır. Fatih'in ilk zamanlarına kadar şehir, Ankara Beyliği'ne bağlı olarak kalmıştır. Osmanlı idarî teşkilâtının ilk uygulandığı yerlerden biri olan Eskişehir, adı daha önceki dönemlerde ortaya çıkmış olan Sultanönü sancağının merkez kazası durumundayken, Sultanönü sancağı XIX. yüzyılda yeni idarî teşkilât gereği kaldırılıp Eskişehir kazası adıyla Hüdâvendigâr vilâyetine bağlanmış ve bölge 1768’den itibaren Kırım’dan ve daha sonra Rumeli’den gelen göçmenler tarafından iskân edilmiştir (Oğuzoğlu- Emecen, 401).

Şehir, İstanbul’dan başlayıp Tebriz - Bağdat ve Mısır’a giden üç büyük yol şebekesinin sağ kolu üzerinde önemli bir geçiş yeri olduğundan Kanûnî devrindeki İran seferleri sırasında Osmanlı ordusunun başlıca menzil noktalarından biri olmuştur. Etrafı yarım surlarla çevrili olup dış kesimde birtakım zâviyeler yer almaktaydı ve sur içinde Çoban Mustafa Paşa’nın yaptırdığı Mustafa Paşa (Kurşunlu) Camii ve Külliyesi, bunun altında ovaya doğru diğer eserler ve Porsuk çayının az ilerisinde kaplıcalar yer alıyordu (Dernschwam, 312).

Eskişehir’de birçok türbe ve külliye bulunmaktadır. Şüphesiz ki ilk zikredilmesi gereken,  Yunus Emre Külliyesi ve Türbesidir. Eskişehir’e bağlı, Mihalıççık İlçesi Yunus Emre Beldesi’nin (Sarıköy) kuzeydoğusunda Eskişehir-Ankara demiryolunun hemen güneyindedir. Türbede mezarın dışında çeşme, müze, cami, minare, şadırvan, kültür evi ve Yunus Emre’nin bir heykeli bulunmaktadır. Kurşunlu Camii ve Külliyesi Eskişehir’in merkezinde bulunmakta olup, 1525 yılında Kanuni Sultan Süleyman zamanında Çoban Mustafa Paşa tarafından yaptırılmıştır. Avlusunda bir şadırvan, sağ tarafta menzilhane, sol tarafta aşhane ve kervansaray ortada camii ve caminin arkasında medrese odaları ve Mevlevihane bulunmaktadır. Arkada ise son mevlevi şeyhi Hacı Hasan Dede ve ailesine ait kabirler bulunmaktadır. Kurşunlu Külliyesi’nde bulunan camiye ek olarak günümüzde, cam sanatları merkezi, evlendirme dairesi, çeşitli sanat atölyeleri yer almaktadır. Seyyid Battal Gazi’nin türbe ve külliyesi de adının verildiği ilçe Seyitgazi’nde yer almaktadır. Şeyh Sücaeddin-i Veli Külliyesi ve Türbesi de şehrin zikredilmesi gereken mimarilerindendir. Zat-ı Muhterem, Hacı Bektaşi Veli Halifelerindendir ve bir adı da “Varlıklı Sultan” dır. Horosan’dan geldiği ve Anadolu’da birçok yer gezdikten sonra Seyitgazi İlçesi Arslanbeyli Köyüne yerleştiği söylenir. Sekizinci İmam Rıza soyundan, dünyadaki dört Veli’den birisi olarak kabul edilmektedir. Külliyesinde kendisi dışında Mürvet Ali Paşa Türbesi, aşevi, cem evi gibi bölümler vardır. Adına her yıl Haziran ayında şenlikler düzenlenir.