Beyhak (Sebzevâr)

İran’ın kuzeydoğusundaki Horasan bölgesinin başlıca şehirlerinden birini oluşturan Sebzevâr’ın eski adı Beyhak’tır ve yönetim merkezi olan idarî kısma sonradan Sebzevâr adı verilmiştir. Tahran’dan doğuya Meşhed’e uzanan kara ve demiryolu bu hat üstündedir. Sebzevar, bağlı olduğu eyaletin ve merkez Meşhed’in doğusunda yer alır, bölgedeki ikinci büyük şehirdir.

Beyhak; Medler, Pers ve Partlar zamanında Horasan’ın önemli merkezlerinden biri olmuştur ve Sâsânî hükümdarları Ceyhun’dan gelen saldırıları önlemek için burayı tahkim etmişlerdir. Sâsânî-Akhun (Heyâtıla) mücadelesinde Beyhak diğer Horasan şehirleri gibi istilâya mâruz kalmış ve 650 yılında Halife Osman zamanında Müslümanlar şehri fethetmişlerdir ve bu bölgede İslam medeniyeti hızlı bir şekilde yayılmıştır. Emevi ve Abbasi hükümranlığında gelişmeler devam etmiş ve sırasıyla Tâhirîler (821-873), Sâmânîler (819-1005) ve Gazneliler (963-1186) bölgede hükümran olmuşlardır. Selçuklular devrinde ayaklanmalar yaşanmış, sonrasında Hârizmşahlılar şehri ele geçirerek yağmalatmışlardır. Moğol istilaları sırasında ise şehir harap edilmiştir ve şehir terk edilmiştir. Uzun yıllar boş kalan şehir İlhanlılar zamanında tekrar imar edilip 'Sebzevar' adını almıştır. Timur ve halefleri devrinde hak ettiği değeri geri kazanan şehir, dönem dönem siyasî hadiselerin de merkezi olmuştur. Timur Devleti’nden sonra, bölgeye hâkim olan Safevîler zamanında iki büyük savaş vuku bulmuştur. Bu savaşlar Sünni Özbekler ve Şii Safeviler arasında gerçekleşmiştir. Kaynaklarda Beyhak veya Sebzevâr’a bağlı görünen önemli merkezler Hârisâbâd, Hüsrevcird, Huvâr ve Turayşit olarak sayılmaktadır (Konukçu, 58).

İslam medeniyetinde önemli bir yazar olan Ali Şeriati, Sebzevar’da doğup büyümüş ünlülerdendir. Bunun yanında Şâfiî fakihleri Ebü’l-Hasan Muhammed b. Şuayb , Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin el-Beyhakī, Şeyh Âzerî, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Hüseyin, Zahîrüddin Ebü’l-Hasan Ali b. Zeyd ve Ahmed b. Ali Buca‘ Ferek gibi şahsiyetler burada yaşamış, yetişmiş ilim ve fikir adamları arasında sayılabilir.