Balıkesir

Şehrin bulunduğu bölgenin, verimli topraklara sahip olması nedeniyle yerleşim yeri olarak milattan öncelere dayandırılmakta olup şehir, tarih boyunca pek çok farklı isimlerle anılmıştır. İlk sakinleri olduğu tahmin edilen Lidyalılar döneminde bölgeye Adramytteion denilmiş ve bir kale olarak kurulduğuna inanılmıştır. Sonraki dönemlerde Mysialılar, Grekler, Persliler ve Büyük İskender’in Makedonya Krallığının egemenliği altında gelişmesini sürdüren şehrin ismi Hitit İmparatorluğu döneminde değişerek Assuva olmuştur. Büyük İskender’in ölümünden sonra Bergama Krallığı’nın yönetimine geçen şehir, ilerleyen dönemde Roma imparatorluğunun bir eyaleti olmuştur. Roma imparatoru Hadrianus’un Apias Pediun’da (Balıkesir ovası) gerçekleştirdiği bir av sonrası bölgeye bir şehir kurulmasını ve adının da Hadrianoutherai (Balıkesri) olmasını emretmiştir. Milattan sonra IV. yüzyılda Roma İmparatorluğu’nun Doğu ve Batı olarak ayrılmasının ardından Doğu Roma İmparatorluğu olan Bizans’ın şehir yönetimini almasıyla şehir piskoposluk merkezi ilan edilmiştir. 

1071 senesinde Malazgirt savaşında Büyük Selçukluların Bizans İmparatorluğu’nu yenmesiyle Anadolu’nun kapıları Türklere açılmış ve elde edilen galibiyetten kısa bir süre sonra Kutalmışoğlu Süleyman Şah ordularıyla birlikte başkent İznik olan, Balıkesir’i de içermek üzere Batı Anadolu’yu fethederek Anadolu Selçuklu Devleti’ni kurmuştur.  Daha sonra XI. yüzyılda gerçekleşen I. Haçlı Seferi sebebiyle Batı Anadolu’nun yönetimi yeniden Bizans İmparatorluğu’na geçtiyse de bölgeye Türkmen akınları devam etmiş ve XIII. yüzyılın sonlarına doğru Karesi Bey ve beraberinde getirdiği Türkmen boyları, Mizya (Mysia) olarak anılan Balıkesir ve Çanakkale bölgesini almıştır. Bunun ardından Karesi Bey kısa sürede Balıkesir merkez olmak üzere Karesi Beyliği’ni kurmuş ve şehir uzun yıllar boyunca Karesi ismiyle anılmıştır. Bu dönemde şehrin nüfus ve yapı bakımından kalabalık olduğunu çeşitli seyyahlar yazmıştır. 

Osmanlı Beyliği ile yakın ilişkilere sahip olan Karesi Beyliği’nde yönetimde yaşanan çeşitli sıkıntıların ardından XIV. yüzyılda şehir Osmanlı’ya bağlı bir sancak haline getirilmiş ve şehrin yönetimi için şehzade Süleyman Paşa’yı sancak beyi olarak göndermiştir.  Bu tarihten itibaren kente nüfus aktarılarak kalabalıklaşması sağlanmıştır. XVI. yüzyılda Anadolu topraklarında yaşanan kıtlık, veba salgını ve çekirge istilası gibi olumsuz olaylardan şehir de etkilenmiş fakat varlığını sürdürmüştür. XVII. ve XVIII. yüzyılda maden işletmeciliği yapılan şehirde aynı zamanda dericilik ve dokumacılık da oldukça gelişmiştir. XIX. yüzyıla kadar şehir, Osmanlı’nın sancağı olarak Karesi Sancağı ve “Şehzade Sancağı” olarak bilinmiştir. XIX. yüzyılın sonlarına doğru bölgede gerçekleşen bir deprem şehirde büyük bir hasar oluşturmuştur. 1926 yılına kadar Karesi olan şehrin adı Balıkesir olarak değiştirilerek günümüze gelmiştir. Şehir İstiklal Savaşı sırasında yurt genelinde Millî Kurtuluş Hareketi toplantılarının ilkinin gerçekleştirildiği yer olması bakımından da oldukça önemlidir.

Balıkesir tarih boyunca bir ilim merkezi olmuştur. Osmanlı döneminde şehirde pek çok medrese inşa edilmiştir. Bunlardan önemli olan bazıları, Ali Şuüri Medresesi, Orta Medrese, Keşkek Medresesi, Eskicami Medresesi, Alankuyu Medresesi, Hacı Kaya Medresesi, İç illi Medresesi, Alaybey Medresesi, Hacı Ali Medresesi, Hacı Yahya Medresesi, Sakizade Medresesi, Hoca Kuyu Medresesi, İncioğlu Medresesi, İğneci Medresesi, Mevlevihane Medresesi, Bostan Çavuş Medresesi ve Darülhadis Medresesi’dir.

XIX. yüzyılda şehrin müftüsü Ali Şuüri Efendi önderliğinde medreselerde fen ilimleri de okutulmaya başlanmıştır. İlerleyen yıllarda 1864'te Rüştiye, 1886'da İdadi, daha sonra da Sultani, 1922'de ise bir Dârülmuallim kurumları açılmıştır. Cumhuriyet'ten sonra da eğitim müesseselerinde artış devam etmiştir. 

Önemli ticaret yolları üzerinde olması ve ılıman iklimi sayesinde, tarih boyunca pek çok farklı medeniyete ev sahipliği yapan şehir, günümüzde pek çok farklı yapı birimini barındırmaktadır. Şehirde bulunan en eski yapı XIV. yüzyılın sonlarına doğru Yıldırım Beyazıd tarafından inşa ettirilen Yıldırım Camii ve Külliyesidir. XV. yüzyılda inşa edilen Tahtalı Camii ve şehrin en büyük camisini de içeren, XV. yüzyılın sonlarına doğru inşa edilmiş olan Zağanos Paşa Camii ve Külliyesi de şehir için oldukça önemli eserlerdendir. 

Şehirde bulunan diğer tarihi camilerden bazıları, Kasaplar Camii, Martlı Camii, Karaoğlan Camii, Yoğurtçu Camii, Kırımlılar Camii, Biberli Camii, Hacı Ömer Camii ve Kavuklu Camii’dir. Ayrıca şehirde tarihi dini yapı olarak kilise ve manastırlar da bulunmaktadır. Karesi Beyliği'nin kurucusu Karesi Bey ile oğullarına ait olan Karesi Bey Türbesi de şehirdeki değerli eserlerden biridir. Şehrin pek çok yerinde tarihi hamamlar, çeşmeler ve şadırvanlar mevcuttur. 1827 yılında yaptırılan saat kulesi 1902 yılında gördüğü onarımdan günümüze ayakta kalmıştır. Ayrıca günümüzde şehirde Antik Roma şehri olan Hadrianutherae’in kalıntılarını, Edremit, Gönen ve Kaz Dağı (eski Ida Dağı) dâhil olmak üzere birçok tarihi ve arkeolojik alan bulunmaktadır.

Tarih boyunca önemli ticaret yolları üzerinde bulunan şehirde pek çok han da bulunmaktadır. Bunların en bilinenleri Hasan Paşa ve İlyas Paşa hanlarıdır. Bunlardan başka tarihi hanlardan bazıları, Hadım Mahmud Ağa Ham, Hüseyin Paşa Ham, Esseyyid Mustafa Çelebi Ham ve Hacı Halil Han’dır.