Aydın

İlkçağlardaki adı Tralles olan şehre daha sonra Türkler tarafından Güzelhisar adı verilmiş, Osmanlılar döneminde ise aynı adı taşıyan başka bir beldeyle karıştırılmaması için Güzelhisar-ı Aydın adını almıştır. XIX. yüzyılın sonlarına doğru ise şehir için sadece Aydın ismi kullanılmıştır.

Şehir ilk çağlarda, verimli ovalar üzerinde bulunması, önemli denizyolu bağlantısı ve Efes-Milet limanlarına sahip olması sebebiyle bölgede oldukça önemli bir yerleşim yeri halen gelmiştir.  Tarih boyunca pek çok doğal afete ve akına maruz kaldığı bilinen şehir, hızlı toparlanma eğilimi göstermiştir. 

Milattan önce III. yüzyılda Hititler döneminde oldukça gelişen şehir, milattan sonra VIII. yüzyılda Lidyalılar döneminde en parlak çağını yaşamıştır. Hitit dönemi ve Lidyalı döneminden sonra Persler, İskender, Bergama, Roma ve son olarak Bizans hâkimiyetine girmiştir. Türklerin Anadolu’ya akın yaptıkları dönemde şehir Selçuklular tarafından alındıysa da VII. yüzyılda Bizanslılar tarafından geri alınmıştır. Daha sonra XIII. yüzyılın sonlarına doğru bölge Türk yurdu haline gelmiştir. XV. yüzyılda Aydınoğulları’nın yönetiminde bulunan şehir, Osmanlı tarafından alındıysa da Timur’un Anadolu istilasının ardından yeniden Aydınoğulları’na geri teslim edilmiş ve son olarak 1426 yılında Osmanlı’nın yönetimine geçmiştir. Osmanlı döneminde mimari ve iktisadi alanlarında oldukça gelişmiş olan şehirde, saraçcılar, helvacı çarşıları, sinici ve bakırcılar gibi esnaf gruplarının varlığı sayesinde esnaf teşkilatlanmaları olduğu bilinmektedir. I. Dünya Savaşı’na kadar Osmanlı toprakları içerisinde kalan şehir, 27 Mayıs 1919 yılında Yunan işgaline uğramış, 1922 yılında tahrip edilmiş ve nüfusu oldukça azalmış bir şekilde Türkiye’ye teslim edilmiştir. 1924 yılından günümüze aynı adı taşıyan ilin merkezi olarak süregelmiştir. 

Aydınoğulları ve Osmanlılar tarafından inşa edilen Üveys Paşa, Hasan Çelebi, Ramazan Paşa, Ahmed Paşa veya Ağaç Arası, Süleyman Bey Camii gibi pek çok mimari eser Yunan istilası sırasında tahrip edilmiş hatta Alihan Camii ve Medresesi gibi bazı eserler günümüze ulaşamamıştır. Günümüze ulaşan önemli eserlerden bazıları Cihanoğlu Abdülaziz Efendi Külliyesi ve Nasuh Paşa Külliyesi’dir. Ayrıca şehir, genellikle şehir yolları üstünde, yaylalarda, meydanlarda inşa edilen dinî yapılar grubu olan namazgâhlardan önemli örneklere sahiptir.

Aydınî ve Rûmî nisbeleriyle anılan Hamza B. Turgut Aydınî şehirde yaşamış olan Osmanlı dönemi Arap belagati âlimlerinden biri ve “Müftîzâde”, “Hacı”, “Emîrzâde”, “Güzelhisârî”, “Âlim Mehmet Efendi” gibi lakaplarla anılan Muhammed b. Hamza Aydınî ise şehirde yaşamış olan bir diğer Osmanlı âlimidir. Ayrıca son dönem İslâm âlimlerinden biri olan Ali Arslan Aydın şehrinde doğmuş olan diger önemli bir isimdir.