Mahperi Huand (Hunat) Hatun Külliyesi

Huand (Hunat), Selçuklu dönemi sultanlarından I. Alâeddin Keykûbad’ın eşi, II. Gıyâseddin Keyhüsrev’in annesidir. Huand Hatun, cami girişindeki kitabeden anlaşılacağı üzere, Kayseri kalesinin doğusunda, şehri çeviren surların dışında II. Gıyâseddin Keyhüsrev hükümdarlığı sırasında 1238 yılında bir külliye yapılmasının emrini verir. Külliye cami, medrese, türbe ve hamamdan oluşmaktadır. Bu yapı kompleksinin mimarına dair herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Külliyenin inşa tarihine dair tek bilgi cami yapısındaki bir kitabeye işlenmiştir. Caminin kuzeybatı, medresenin ise güneydoğu cephelerinin bir kısmı hem duvar olduğu düşünüldüğü takdirde ilk önce caminin yapıldığı daha sonra ise medrese ve türbe yapılarının ortaya çıktığı söylenebilir. Bu savın tam tersini de söyleyenler olmuştur. Fakat güçlü kanı bu yöndedir. 

Huand Hatun Camii

Dikdörtgen plana sahip cami yapısı, batıdan açılan taçkapıdan giriş yapmak üzere planlanmıştır. Kısa kenarda sekiz, uzun kenarda on kemer aralığına bölünmüştür. Cami 56x46,5 metre alana sahiptir. Kuzey-güney yönünde iki sahn, doğu-batı yönünde ise üç sahn camiden yıkılmış ve türbe inşası için tekrar onarılmıştır. Türbe haricindeki ibadet mahali böylelikle 52,3x43,7 metreye düşmüştür. 

Cami içerisindeki kemerler dört köşe ayaklarla desteklenmiştir. Cami iki kubbeli olup, bir vakit külâhı yıkılan mihrap önü kubbesi, eserin özgün kubbesi olduğu bilinmektedir. Fakat orta sahn üzerindeki boşluk, XVIII. yüzyılda bir kubbe ile kapatılmış ve daha sonra yıkılan bu kubbe XIX. yüzyılın ikinci yarısında tekrar inşa edilmiştir. Orta sahn üzerindeki kubbe için başka bir kaynakta ise, 1899 yılında II. Abdulhamid tarafından Osmanlı tarzı ince-uzun minare ile birlikte tekrar yapıldığı söylenmektedir. Caminin özgün yapısında minare bulunmamaktadır. Merkezi kubbenin yapılmasından sonra ikiye bölünen orta sahn, bitiş hizasındaki sahnlarla birlikte aynı yönde, diğer sahnlar ise doğu-batı yönünde tonozlar ile üstleri örtülmüştür. 

İstiridye kabuğu motifli üç nişle bezenmiş mihrap, mermer sütunçeli, mukarnaslı ve geometrik süslemelerle tasarlanmıştır. Minber ise; kündekârî tekniğiyle yapılmış, günümüzde bu minberde birçok hasar tespit edilmiştir. 

Batı yönündeki taçkapıdan türbenin sofasına geçilmektedir. Türbe sofasından camiye giriş kapısı ise sonradan eklenmiştir. Doğu yönündeki kapı ise doğrudan harime açılmaktadır. Diğer Selçuklu camileri gibi minarenin bulunmadığı camide ezan, doğu yönünde bulunan taçkapının güneyindeki duvar kalınlığı içerisinden dama çıkılarak okunurdu. Cami iki kitabeye sahiptir. Bu kitabeler biri doğuda diğeri de batıda olmak üzere taçkapıların üst kısımlarına nakşedilmiştir. Ayrıca esas giriş kapısı olan batı taçkapısı çevresinde, celî hatt (kalın sülüs yazısı) ile yazılmış bir ayet bulunmaktadır. 

Huand Hatun Medresesi

Doğu-batı doğrultusunda konumlanan Huand Hatun Medresesi, batı kısmında taçkapı bulunmaktadır. Medresenin ortasında genişçe bir avlu bulunmaktadır. Cami gibi medrese de özenle inşa edilmiş olup avlunun güney, batı ve kuzey kısımları sivri kemerlerden oluşan revaklarla çevrilidir. Doğu kısmında ise tonozla örtülmüş yazlık dershane eyvanı ile birlikte bu eyvanın her iki yanında aydınlık fenerli kışlık dershaneler bulunmaktadır. Avlunun kuzey ve güney revaklarının gerisinde ise küçük hücreler mevcuttur. Taçkapının hemen ardında bulunan antreyle ilişkili medresenin mescidi, bu antrenin güneyinde yer almaktadır. Cami köşelerinde de var olan takviye kuleleri medresede de varlığını gösterir. Mevcut izlerden de anlaşılacağı üzere, sonradan ilave edildiği görülen doğu revakı, yüksekliği ve genişliği hasebiyle yıkılmış ve tekrar yapılmamıştır. Medrese damının, kuzey-batı köşesinde kalan tek örneğe bakılarak, dendanlarla çevrili olduğu söylenebilir. 

Medresenin çatısı yağmur sularının sokağa döküleceği şekilde, cami çatısının kuralları ile yapılmıştır. Çoğunlukla bezemesiz olan duvar kaplamaları medreseye sadelik vermektedir. 

Türbe

Medresenin güney-doğuda bulunan odasından bir dehliz merdivenle, dış duvarında sonradan açılmış basit tezyinatlı kapıdan, sekiz köşeli Huand (Hunat) Hatun Türbesi’ne varılır. Bu alanda yan yana üç mezar bulunmaktadır. Kapalı alt katta mezarlar, üst katta ise sandukaların bulunduğu mihraplı mekan bulunmakta ve örtüsü ise kubbe ve külâhtan oluşmaktadır. Üç mezardan ilki külliyenin baniyesi Huand (Hunat) Hatun, ikincisi II. Gıyâseddin Keyhüsrev’in kızı Selçukî Hatun adını taşımış olup üçüncüsü ise isimsizdir. Türbede bulunan mihrap güney kısımda bulunmaktadır. Dışta mukarnaslı bir saçakla biten dört köşe mermer kaide, medresenin kuzey duvarına bitişik türbenin sekiz cepheli binasını taşımaktadır. Mermer kaidede, külâhın altında Âyet’el-Kürsî yazılı kuşak görünmektedir.

Huand Hatun Hamamı

Hamamın genel plana bakılarak çapraz durduğu söylenebilir. Erkekler kısmı alçaltılmış olan hamamın, yapılan restorasyonlar sonucunda bazı çini tezyinatlara sahip olduğu görülmüştür. Bu çinilerin Kubadabad çinileri tarzında olduğu söylenmekle birlikte, Kubadabad Sarayı’ndakilerden sanat değeri bakımından daha itinayla yapıldığı da ifade edilmektedir.