İbnü'l-Bevvâb

Hayatı

Hayatının büyük bir kısmını Bağdat’da geçirdi. Babası Büveyhiler’in hakimiyeti sırasında saray kapıcısı olduğundan İbnü’l-Bevvâb nisbesini aldı. Devrinin âlim ve sanatkârlarının yanında kendini yetiştirdi. Hâfız olmasının yanı sıra hukuk ve içtihat alanlarında da geniş bilgi sahibiydi (Rado 28). Sanatkâr şahsiyeti dolayısıyla ressamlık, nakkaşlık, mücellitlik, müzehhiblik ile Mansûr Camii’nde vâizlik yaparak geçimini sağladı. Fakat asıl şöhretini hattatlıkta buldu (Serin 74). Ebû Gâlib Muhammed b. Halef’in Irak valiliğinde, yakınle-arınden olmasıyla, Bahaüddevle’nin (338-403) Şîrâz’daki kütüphânesinin başına geçti. Burada iken bulduğu İbn Mukle’nin meşhûr mushafının eksik cüzünü aslından farkedilemeyecek sûrette tamamladı (Çetin 23). 

Hat Tarihindeki Yeri ve Özgün Katkıları

İbn Mukle’nin yazıları bir asır müddetle ideal nümûne ittihaz edilmişti. İbn Bevvâb onun yazılarını tedkik ve taklidle tarzını ve usûllerini geliştirdi. Mensûb hattı daha ince ve hendesî nisbetler ve ölçülerle îzâh etti ve kendinden önce yer bulmuş, benzerlikleri arasında ortak husûsiyetler ihtiva eden bâriz tavırları seçti ve çokça muhalif kollara ayrılmış olan hat sanatını daha esaslı bir tavır üzere topladı (Çetin 26). Evvelce mevcud yazı ve imla kaidelerinden başka, harflerin ölçülerine ve kalem hakkına dair bir anlayışı, daha sanat dairesinde olmak üzere tarif ve talime imkan verecek şekilde topladı ve icrâ etti. İbn Mukle mevzûn hatlar arasındaki benzer karakterlerden birbirine yakın yazılanları tasnif edip harfleri geometrik ölçülerle belirlemekte ilk ıslahatı yaptığı gibi, İbni Bevvâb da aklam-ı sitteyi tâyin eden bu yazı çeşitlerinde ince geometrik nisbetlere bağlayan bir üslûb geliştirmiş ve yazıyı güzelleştirmiştir. Benzer üslûbların ortak husûsiyetlerini tesbit edip sınıflandırarak kalemlerin sayısını sekize indirmiş, böylece Aklam-ı Sitte'nin teşekkülünde büyük bir inkılâbı başarmıştır ve kendinden sonra gelen birçok hattatı etkilemekle İslâm dünyasında üç asra yakın hâkim olan bir üslûbun da kapısını açmıştır (Serin 77).

Eserleri

64 Mushaf-ı Şerîf yazdığı rivâyet olur. Bunlar arasında zamânımıza erişen ve İbn Bevvâb’a aidiyyeti kat’i olan mushafın mühim bir nüshası, Dublin Chester Beatty Library’dedir.

Hattatın ketebesiyle, Selâme b. Cendel (ö.600)’e aid bir dîvânın iki nüshasından ilki Topkapı Sarayı Bağdat Köşkü’nde, diğeri İstanbul Türk ve İslâm Eserleri Müzesi’nde bulunmaktadır. Yine burada mahfuz, Ali b. Hilâl ketebeli Risâletü Ebî Osman Amru’bnü Bahr el-Câhiz fi Medhi’l-Kütübi ve’l-hub alâ Câmi’ihâ adıyla bir risâlesi ile, onun istinsah ettiği ve Münih Staatsbibliothek’de Kitâbü’l-Belâga bulunmaktadır (Serin 76).

Önemli bir eseri 23 beyitten oluşan ve Hat sanatıyla ilgili ilk manzûm eser olan Kasîde-i Râiyye’sidir ki; ilk defa İbn Haldun’un Mukaddime’sinde 22 beyitle nakledilmiştir. Muhammed b. Hasan et-Tîbî’nin Câmu Mehâsini Kitâbeti’l-Küttâb alâ Tarîkati İbn Bevvâb eserinde, İbnü’l-Vahid ve İbnü’l-Basîs şerhlerinde de yer bulmuş, Risâle fi İlmi’l-Kalem ve’l-Hibr ve’l-Kitâbe ve’l-Varak ve el-Kasîdetü fî Âdâbi’l-Hat isimleriyle de muhtelif şerhleri yapılmıştır.

Öne Çıkan Eserleri 

• Kur’an-ı Kerim. (Mushaf; 391/1001). Dublin Chester Beatty Library, nr. 1431 (17x13, 286 varak) 
• Selâme b. Cendel dîvânı. (Mecmua; 408/1018 Bağdat). Topkapı Sarayı Bağdat Köşkü, nr. 125 (42x31, 34 varak)
• Selâme b. Cendel dîvânı. (Mecmua; Tarihsiz) İstanbul Türk ve İslâm Eserleri Müzesi, nr.2015 (28,5x38, 35 varak)
• Risâletü Ebî Osman Amru’bnü Bahr el-Câhiz fî Medhi’l-Kütübi ve’l-Hub alâ Câmi’ihâ. (Risâle; Tarihsiz). İstanbul Türk ve İslâm Eserleri Müzesi, nr.2014 (17x25, 26 varak)
• Kitâbü’l-Belâga. (Risâle; Tarihsiz) Münih Staatsbibliothek, nr. 791 (46 varak) 
• Kasîde-i Râiyye. (Manzûm)