Hacı Bektâş-ı Velî

Hayatı

Tanınmış tarihî-dinî bir figür olan Hacı Bektâş-ı Velî hakkında kaynaklardaki bilgiler yetersiz kalmakta ve kimi zaman bu bilgiler birbiri ile çelişmektedir. Bu rivayetlere göre asıl adı Bektaş olan Hacı Bektâş-ı Velî, Horasanlıdır. Baba tarafından İmam Mûsâ Kâzım’ın neslindendir. Horasan’ın hükümdarı olan Seyyid İbrahim Sânî ile Hatem Hatun’un evliliğinden Nişabur’da 606/1209-1210 yılında doğdu. Lokmân-ı Perende adlı sûfî tarafından yetiştirildi, yaygın rivayete göre Ahmet Yesevî ile görüştü ve onun emri ile Anadolu’ya gelip yerleşti. Anadolu’ya gelmezden evvel hac farizasını yerine getirdi, Necef, Mekke, Medine, Kudüs, Halep gibi şehirlerde bulundu. Kırşehir civarındaki Sulucakarahöyük’teki (Hacıbektaş) zaviyesinde genel kabule göre 1270 tarihinde vefat etti. 

Öğretisi

Hacı Bektâş’ın öğretisinin köken ve kaynakları genel itibariyle Orta Asya tasavvuf geleneğinde bilhassa Melâmet ve fütüvvet tavrının öne çıktığı Nişabur mektebinde aranmalıdır. Derleme bir eser niteliğindeki Makâlât’ta Hacı Bektâş’ın tasavvufî görüşlerine yer verilmiştir. Bir tür tarikat el-kitabı olan bu derlemede seyrü sülûke ilişkin esaslar “dört kapı-kırk makam” kavramsallaştırması üzerinden ele alınmıştır.

Hacı Bektâş’ın kaynaklarda Yesevî, Kalenderî, Vefâî tarîkatları ve Ahîler ile olan ilişkisinden söz edilmektedir. Nitekim menkıbelerde nakledilen farklı anlatıların her birisi sözü edilen ilişkileri çeşitli düzeylerde anlamlı ve var kılmaktadır.

Hacı Bektâş her ne kadar XIII. yüzyıl Anadolu’sunda yaşayan ancak döneminde pek tanınmayan bir şahıs olsa da tarihî-dînî-toplumsal etkisi sonraki yüzyıllarda hissedilecek bir isimdir. Özellikle Osmanlı Yeniçerileri üzerindeki mânevî himâyesi bu bağlamda zikredilmelidir.

Öne Çıkan Eserleri

• Makâlât: haz. Ali Yılmaz, Mehmet Akkuş, Ali Öztürk, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara 2007.
• Besmele Tefsiri (Şerh-i Besmele): haz. Hamiye Duran, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara 2007.
• Fatiha Tefsiri: haz. Hüseyin Özcan, Horasan Yayınları, İstanbul 2008.