El-Kirmâni

Hayatı

IX/XV. Yüzyılda yaşayan ve muhtemelen bir dönem İstanbul’da bulunup burada görev yapan Kirmânî’nin hayatı hakkında ayrıntılı bilgi bulunmamaktadır. Onun hakkında tek bilinen şey, Ali Kuşçu’nun talebeleri arasında bulunduğu ve döneminde bilhassa matematik ve astronomi alanında meşhur bilginlerden biri olduğudur.     

Öğretisi

Ali Kuşçu’nun öğrencilerinden Ebû İshak el-Kirmânî, Nasîrüddîn-i Tûsî’nin Tahrîru usûli’l-hendese’sinin ilk dört makalesini İlhâku’l-İshâk adıyla şerhetmiştir. Müellifin, bu eserini Ali Kuşçu ile beraber İstanbul’a gelirken getirdiği düşünülmektedir.  Şerhte dikkati çeken bir husus Kirmânî’nin beşinci postulatla ilgili bahiste hocaları Kadızâde Rûmî ve Ali Kuşçu gibi Esîruddin Ebherî’nin Öklid’in Usûlü’l-hendese ve’l-hisâb’ı üzerine kaleme aldığı Islâhu Kitâbi’l-Ustukussât fi’l-hendese li-Öklîdis’teki ispatını kullanmasıdır.  Ebherî’nin bu eserinin İstanbul’daki nüshasının temellük kayıtlarından nüshaya sahip olan bilginler arasında Kirmânî’nin de adının geçmesi, müellifin hendese araştırmalarında hocaları gibi Ebherî’nin çalışmalarını takip ettiği ve bazı yaklaşımlarını benimsediği şeklinde yorumlanabilir.

Kirmânî’nin genel matematik eğilimini ortaya çıkarma konusunda diğer bir ipucu da Nizâmeddîn Nîsâbûrî’nin eş-Şemsiyye fi’l-hisâb adlı genel matematik kitabına yazdığı Şerhu’l-Şemsiyye fi’l-hisâb adlı şerhtir. Bu şerhin cebir bölümünde müellif, Nîsâbûrî’nin ve dönemin diğer matematikçilerinin genel eğilimi olan cebirsel denklemlerde sadece adedî/hisâbî çözüm ve ispatı kullanmak yerine Öklid geometrisiyle inşa edilen hendesî gösterimi tercih eder.

Hem Tahrîr şerhi hem de bu örnek üzerinden Kirmânî, genel olarak İslam özelde ise Osmanlı düşünce tarihinde önemli bir yere sahiptir. Bu konumun tam olarak belirlenmesi için onun fikrî mirası; farklı kaygılarla farklı bakış açılarının, farklı tabiat felsefelerinin, buna bağlı olarak da farklı hendesi delillerin ortaya çıktığı ve hendese disiplininin varlığı anlamada özel bir öneme sahip olduğunu kabul eden gelenek içerisinde düşünülmelidir.

Öne Çıkan Eserleri

• İlhâku Ebî İshak: Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 2741.
• Şerhu’l-Şemsiyye fi’l-Hisâb: Beyazıt Devlet Ktp., Veliyüddin Efendi, nr. 2328.