Djinguereber Camii

Djinguereber Camii Mali İmparatorluğu’nun en parlak zamanı olan Mense Mûsâ döneminde Kral’ın hac yolculuğu dönüşünce Endülüslü mimar Ebû İshak İbrahim es-Saheli’ye tamamen yerel malzeme ve yerel mimari karakter kullanılarak inşa ettirilmiştir.

Mali İmparatorluğu dönemine ait kadim yapılardan biri olan Djinguereber Camii, Timbutku eski yerleşiminin güneybatı çeperinde bulunmaktadır. Cami batı ucundan kıble, yani doğu istikametine doğru hafifçe yükselen bir araziye oturmaktadır. Genel plan düzeni iki avlu ile bir harim mekânından müteşekkildir. Avlulardan biri kuzeyde ve harim mekânının bütün cephesini kaplamaktadır. Diğer avlu ise batıda ve yine harim mekânının cephesi boyunca yerleştirilmiştir. Harim kısmına kuzey güney ve avlu cephelerinde birden çok kapı ile ulaşılabildiği gibi kıble cephesinden de beş farklı kapıdan giriş yapılabilmektedir.

Harim kısmı dikdörtgen kolonlar üzerine oturan ve doğu-batı doğrultusunda uzanan sekiz sıra halinde yaklaşık iki yüz kemerden meydana gelmektedir.

Harimin batı cephesindeki genişçe avluya güneyden ve batıdan birer, kuzeyden ise iki kapıyla girilir. Batıdaki bu mekânın avlu kısmı ile dış cephe arasında bir de ara geçiş mekânı bulunmaktadır. Avlunun üç tarafını saran bu bölümün üstü açıktır. Caminin en kalın duvarı harimin kıble duvarı ile batı avlusunun dış cephe duvarıdır. Batı avlusu eni boyunun yaklaşık iki katı ölçülerinde olan yamuk geometrik bir plana sahiptir.

Harimin kuzey tarafındaki avlulu yapı batı avlusuna göre daha küçüktür. Batı avlusundan farklı olarak dış cepheye bakan kısımların üstü kapalıdır. Dış mekânı bu kapalı mekânlardan geçmek suretiyle avluya bağlayan batı ve kuzey cephelerinde birer giriş kapıları vardır. Kareye yakın yamuk planlı bu avlunun harim kısmı ile birleştiği yerde caminin tek minaresi bulunmaktadır. Kesik dikdörtgen prizması şeklindeki minare yapının tamamında kullanılan kerpiç malzemeden sonra en dikkat çekici kısmıdır. Minareye avlu içerisinden bir kapı ile çıkılmaktadır. Aynı avludan dama ulaşımı sağlayan bir başka merdivenle de minareye ulaşmak mümkündür.

Harim kısmı kuzey güney doğrultusunda uzanmaktadır. Cami yan yana iki mihrab nişine sahip olup kıble duvarının merkezine yakın bir yerde konumlandırılmışlardır. Mihrab önü kubbesi dış cepheye çıkıntı yapmak suretiyle başlayan ve çatıya doğru daralan bozuk geometrili bir koni şeklindedir. Dıştan koni şeklindeki bu kubbe mihrab önünde küçük bir tonozla birleşir.

Djinguereber Camii ağırlıklı olarak üç malzeme kullanılmaktadır. Yapının geneline hâkim olan ve taşıyıcı sistemi çevreleyen kerpiç sıva caminin dominant malzemesidir. Beden duvarlarını, kemer ayaklarını ve kemerleri ise pişmiş tuğla meydana getirmektedir. Fakat bu malzemeler üstleri sıvanmış kerpiç sıva sebebiyle dıştan görünmemektedir. Pişmiş tuğla haricinde yatay mukavemeti sağlayan ahşap direkler yapının diğer önemli malzemeleridir. Bu direkler özellikle mihrab kubbesinde ve minarede abartılı şekilde dışarı çıkarılmıştır. Benzeri ahşap malzemeler caminin üst örtüsün taşınmasında kiriş görevi ile kullanılmaktadır. Bu kirişlerin arası ise daha küçük ölçekli ahşap malzeme kullanımı ile kapatılmıştır. Palmiye ağacı esaslı bu çatı konstrüksiyonunun üzeri kerpiç sıva ile kapatılmış böylece üst örtü tamamlanmıştır.

Yapı tezyinat taşımamaktadır. Mali Kralı Mense Mûsâ’nın zenginliği göz önüne alındığında yapı üzerinde herhangi bir tezyinat bulunmaması hayret vericidir. Bununla ilgili üç şey söylenebilir. Kullanılan yerel kerpiç malzemenin böyle bir tezyinata teknik olarak imkân vermemesi en güçlü göstergedir. Bir diğeri kerpiç malzemenin bozulması ile tezyinatında zamanla tahrip olmasıdır. Zayıf ama bir diğer ihtimal ise bâninin herhangi bir tezyinat talebinde bulunmamış olmasıdır.