Djenne Ulu Camii

Kısa Tarihi

Mali’de Timbuktu’nün 360 km güney batısında, geniş bir ovanın içerisinde yer alan 278 m yüksekliği bulunan bir tepe üzerinden kurulan Cenne şehrinin asıl adının Dienne olduğu ve Arapça kaynaklarda Cinî şeklinde ifade edildiği görülmektedir. Cenne şehrinin yönetimini 1627-1637 yıllarında elinde bulunduran Sa’dî’nin Târîhu’s-Sudan ifade ettiği bilgilere göre Sultan Konboro’nun İslâm’ı kabul edişinin akabinde kendi sarayını yıktırmış ve yerine bahse değer camiyi inşa ettirmiştir. XIX. yüzyıl ortalarında ülke içerisindeki karışıklık ile başlayan istikrarsız ve yıkıcı dönemden zarar görmüş cami, tahrip ve terk edilmiş bir konuma getirilmiştir. 1893 yılında, Félix Dubois adındaki Fransız gazeteci Cenne şehrine yaptığı bir ziyarette caminin mezarlık alanı olarak kullanıldığını vurgular. Fransız yöneticiler, 1906-1909 yılları arasında caminin eski halini kazandırma kararı alıp yenileme çalışmaları yapmışlardır. Bu yenileme çalışması birçok tartışmaya konu olması bakımından da önem arz etmektedir. Bazı kaynaklar yapılan yenilemenin Fransız etkisi altında kaldığını dahi vurgulamışlardır. Nitekim Dubois de kitabında hayretler geçirdiğini ve yapılan caminin kirpi ile kilise arasında bir yapıya benzediğini vurgulamaktadır.

Mimari Yapısı

Djenne Ulu Camii çamurdan yapılmış en büyük mimari yapıdır. Ana strüktürü, çamur ve hurma ağacı keresteleri olan cami, duvarları güneşte pişirilmiş toprak tuğla, kum ve toprak bazlı harç ile hazırlanmış bir sıva ile pürüzsüz bir görünüm sağlanarak inşa edilmiştir. Yüzeyden yaklaşık olarak olarak 60 cm dışarı çıkan Toron adı verilen hurma keresteleri hem form hem de fonksiyon açısından önemli bir ek olarak düşünülebilir. Yıl içerisinde yağışlardan ve dış hava koşullarından etkilenen duvarlar ve toronların hazır iskele olarak imkânı sağladığı cephe, yıllık onarımlardan geçirilir. Cami, şehir pazarının bulunduğu alandan 3 metre yükseklikte yaklaşık 75x75 metre bir platform üzerinde inşa edilmiştir. Cami ana girişi kuzey yönündedir. Kıble duvarı şehir pazarına komşu olan duvardır. Kıble duvarında üç büyük minare bulunmaktadır. Cami minare üslubu açısından Afrika stili olduğu açıkça görünmektedir. Duvar kalınlığı bazı noktalarda 3 metreyi bulmaktadır. Kıble duvarının arkasında yaklaşık olarak 26x50 metrelik bir harim alanı bulunmaktadır. Üst örtüsü çamur kaplı hurma keresteleri ile örtülü olan harim, kuzey ve güney cephelerinde bulunan düzensiz pencere açıklıklarından az miktarda ışık almaktadır. Harimin zemini ise kum ile kaplıdır. Kıble duvarındaki her bir minarede açılmış nişler ile mihraplar oluşturulmuştur. Ortada bulunan mihrap diğer nişlere oranla daha büyüktür. Ortadaki mihrabın sağındaki minare kulesi içeride minber olarak kullanılmaktadır. Fırınlanmış kaplarla tavanda açılan havalandırma boşlukları sıcak havanın dışarı çıkmasını sağlana işlevsel bir öğedir. Harim kısmının batısında yaklaşık olarak 20x46 metre boyutlarında üç tarafı revaklarla çevrili bir iç avlu bulunmaktadır. Batıda revaklarla ayrılan kısım kadınların namaz kılması için ayrılmış bölümdür.