Delhi Cuma Mescidi

Tarihçe

Bâbür İmparatorluğu’nun başkentini Agra’dan Delhi’ye taşıyan Şah Cihan, bir çok imar faaliyetinde bulunmuş, Delhi’ye o tarihlerde dünyanın en büyük ve görkemli camisini inşa ettirmiştir. 1650 yılında yapımına başlanılan caminin, 1656 yılında bittiği mahalli araştırmacılar tarafından rivayet edilir. Cami, altı yıl boyunca, günde altı bin kişinin çalışmasıyla tamamlanmıştır. İnşa hazırlıkları ve ince detayların tamamlanması cami yapım ve bitiş tarihini 1644-1658 yıllarına çekmektedir.

Cami Mimarisi

Caminin doğusunda La’l Kıl’a bulunmaktadır. Şah Cihan’ın “Kızıl Kale” isminin verdiği bu kaleden camiye doğru bir saltanat yolu uzanır. Şah Cihan’ın, her cuma büyük bir törenle bu yoldan geçerek cuma namazına iştirak ettiği, dönemin kaynaklarında kayıtlıdır. Caminin taçkapısı hükümdara tahsis edilmiş bir yapıdır. Seyyah kayıtlarında, caminin surların içinde ve dört ana caddenin bağlandığı noktada olduğu geçmektedir. Şehrin merkezindeki bir tepenin üstüne inşa edilerek caminin ihtişamı arttırılmıştır. Dokuz metre yüksekliğe sahip binanın, ana girişlerine; kuzeyde otuzdokuz, güneyde otuzüç, hükümdara ayrılan doğu kısmında ise otuzbeş geniş ve yüksek basamakla çıkılır. Sivri kemerli revaklarla çevrili avlu, içten içe 99x99 metre alana sahiptir. Hükümdar taçkapısı 18 metre yüksekliğe, 15x15 metrelik alana, kuzey ve güneydeki kapılar ise 15 metre yüksekliğe, 15x9 metrelik alana sahiptirler. Kapılar, cami giriş eyvanına göre şekillenmişlerdir.

Hükümdar girişinin tam karşısında, batı (kıble) kısmında ise, 79.5x27.5 metre boyutlarında ana ibadet mekanı bulunmaktadır. Avlunun ortasında 14x11 metre boyutlarında bir havuz yer alır. Hükümdar giriş kapısı eyvanının her iki kenarında üç kat niş mevcuttur. Yan girişlerde ise iki kat niş vardır. Hükümdar taçkapısının üstünde bir sıra sivri küçük mermer kubbe yapılmıştır. Taçkapının bulunduğu cephenin iki köşesinde, üzerinde sivri minareleri bulunan siperlikler bulunmaktadır. Hükümdar taçkasının üstünde küçüklü büyüklü minareler köşeleri tamamlamıştır.

Cami tasarımında mimarî yapı yaklaşımını, Fetihpür Sikrî Ulucamii’nden aldığı düşünülmektedir. XI. yüzyülda Gazneli camileriyle beliren mimari biçimlenmenin XV. yüzyılda önemli bir gelişme geçirdikten sonra ulaştığı en üst seviyeyi temsil eden Delhi Cuma Camii, pek çok bakımdan benzeri olan Lahor’daki Badşahi Camii’yle birlikte Hint-İslam mimarisinin zarif fakat aynı zamanda devasa ölçüleriyle erişilmez boyutlar gösteren camilerinin doruğunu teşkil etmektedir (Beksaç, s.129). Caminin avluya bakan doğu cephesi, taçkapı ve taçkapının her iki yanında taşkın ve sivri beşer kemerden oluşmaktadır.

Avlu zemininden 1.5 metre yükseklikte olan cami taçkapısında, hükümdar taçkapısında olduğu gibi, iki köşesinden küçük minareler yükselmektedir. Bu cephenin her iki köşesinde ise caminin 39 metre yükseklikte olan, yükseldikçe kalınlığı azalan dört kademeli ana minareler yükselmektedir. Cephenin arkasında harim kısmının üzerinde lotus çiçeği şeklide büyük bir kubbe ve bu kubbenin her iki yanında, üçer bölmeli yapıların üzerinde ise ortadaki kubbeye nispeten küçük birer kubbe bulunmaktadır. Bu üç kubbe içeriden ve dışarıdan beyaz mermer levhalar ile kaplanmıştır. Kubbelerin alt mimari bölümleri kırmızı kum taşı ile inşa edilmiştir. Cephede, merkezde bulunan eyvan ile her iki yanında devam eden revakların üzerine beyaz mermer zemin üzerine siyah mermerle yazılan yazılar bulunmaktadır. Cami koduna üç merdivenle çıkılmakta olup, zemini siyah ve beyaz mermerlerle döşenmiştir.

Mihrap, her iki yanında bulunan mihrabiyelerle birlikte tasarlanmış, üçünün de sivri kemerli olduğu görünmektedir. Cami minberi ise tek parça mermer ile dört basamaklı olarak tasarlanmıştır. 1817 ve 1851 yıllarında onarım gören cami, 1833 yılında kuzey minaresine düşen yıldırım sonucu yeniden onarıma girmiştir.