Ali b. Zeyd el-Beyhakī

Hayatı

Ali b. Zeyd el-Beyhakî 493/1100 yılında Beyhak’ın Sebzevâr kasabasında doğdu. Beyhakî’nin soyu, Fundukîler diye bilinen bir kadı ailesine dayandığından İbn Funduk diye tanınmıştır. Nesebi, “Züşşehâdeteyn” diye bilinen sahabi Huzeyme b. Sâbit’e dayanır. Dedeleri Nîşâbur’da kadılık gibi önemli görevlerde bulunmuştur. Beyhak’ta eğitimine başladı, daha sonra ailesiyle Şeştemed’e gitti ve on dört yaşına kadar orada ikamet etti. Meydanî, Zevzenî, Meykelî, Azizî, Mütenebbî gibi müelliflerin eserlerini ezberledi. Otuz yıl süren öğrencilik hayatında dinî, felsefî ve edebî ilimler tahsil etti. Ömer Hayyâm ile görüştü. Daha sonra Merv’e gitti. Orada Tâcülkudât Ebû Sa‘d Yahyâ b. Abdülmelik’ten fıkıh, kelâm ve münazara ilmini öğrendi. Daha sonra Nîşâbur’a döndü. 1132’de Beyhak kadılığına tayin edildi, ancak bu görevden ilmi meşguliyet gerekçesiyle ayrılarak Rey’e döndü. Rey’de matematik ve felsefî ilimlerle uğraştı. Daha sonra 1136’da felsefî çalışmalar için Serahs’a gitti ve orada Kutbüddin el-Mervezî’yle birlikte çalıştı. 1143’ten 1154’e kadar Nîşâbur’da vaaz vermekle meşgul oldu. Gürcistan kralı Demetrius’un yönelttiği sorulara cevap vermekle görevlendirildi. Nîşâbur’daki karışıklıklar sebebiyle buradan ayrıldı ve 1169 yılında Beyhak’ta vefat etti.

Öğretisi

Beyhakî Sünnî itikada sahip bir alim olup dinî ilimler, astronomi, felsefe, edebiyat gibi birçok alanda çeşitli eserler yazmıştır. Şiir ve edebiyata büyük ilgi duymuş, Harirî, Buhturî, Ebû Temmâm gibi şairlerin divanlarını ezberlemiştir.

Onun eserleri tarih, edebiyat, biyografi, darbımesel, ensâb, tıp, felsefe, astroloji gibi çok çeşitli alanlara dairdir. Ayrıca Arap şiiri hakkında üç antolojisi ve bir divanı vardır. Beyhakî ayrıca İbn Sînâ’nın İşârât’ına ilk şerh yazan bilgindir. Onun Tetimme Sıvâni’l-hikme adlı eseri İbn Sînâ’nın öğrencilerinin, İbn Sînâ ve Bağdâdî okuluna mensup filozofların hayatları için birincil kaynak durumundadır. İbn Sînâ hakkındaki farklı rivayetlerin de birincil kaynağı yine bu eserdir.

Öne Çıkan Eserleri

• Tetimmetü Sıvâni’l-Hikme: nşr. Muhammed Şefî‘, Lahor 1935; nşr. Muhammed Kürd Ali, Târîhu Hükemâ’i’l-İslâm, Dımaşk 1946.
• Târîh-i Beyhak: nşr. A. Behmenyâr, Tahran 1317/1938; Seyyid Kelîmullah Hüseynî, Haydarâbâd 1968.
• Cevâmiu’l-Ahkâm (Cevâmi‘u Ahkâmi’n-Nücûm).
• Ezâhîrü’r-Riyâzi’l-Merî‘a ve Tefsîru Elfâzi’l-Muhâvere ve’ş-Şerî‘a: Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 2589.