Abbas Vesim Efendi

Hayatı

Sultan III. Mustafa zamanında, İstanbul'da yetişen şair, hekim, hattat ve astronom Abbas Vesim Efendi b. Abdurrahman b. Abdullah (ö. 1173/1760), hicrî XII. yüzyılın başlarında doğdu. Tabib-i Sultânî Ali Efendi, Ömer Şifâî, Yanyalı Esad Efendi ve Kâtibzâde Mehmed Refii Efendi gibi âlimlerden dersler aldı. Abbas Vesim, parlak bir eğitim hayatı geçirerek, astronomi, matematik ve tabii bilimleri öğrendi, Ali Münşî'den tıp tahsil etti. Tahsilini geliştirmek ve görgüsünü artırmak maksadıyla Hicaz, Şam ve Mısır'a gitti. Daha sonra İstanbul'a döndü ve Sultan Selim civarında açtığı eczahâne ve muayenehânede hastaları tedavi etmeye başladı. Kırk yıllık hekimlik pratiği neticesinde aşağıda ifade edileceği gibi Osmanlı tıbbında önemli yeri olan eserler kaleme aldı. Abbas Vesim Efendi, Gevrekzade (ö. 1801) ile birlikte klasik Osmanlı tıbbının XII/XVIII. yüzyıldaki en önemli temsilcilerinden biridir. Hekimlik hayatı başarılı ve uzun olan Abbas Vesim aynı zamanda şairdir ve bir divanı mevcuttur (V.B. Kurdoğlu, Şair Tabibler, İstanbul 1977).

Öğretisi

Abbas Vesim'in astronomi sahasında üç Türkçe eseri mevcuttur. Bu eserlerden en önemlisi Uluğ Bey Zîci'nin Türkçe tercüme ve şerhi olan Nehcü’l-Bulûğ fi Şerhi Zîci Uluğ'dur. Eserin mukaddimesinden anlaşıldığına göre, Abbas Vesim'in astronomi sahasındaki hocası astronom ve tarihçi Ahmed el-Mısrî, Uluğ Bey Zîci'nin Türkçe’ye tercüme edilmesinin bir ihtiyaç olduğunu belirtmiş ve bu vazifeyi Abbas Vesim'e vermiştir. Eser Mîrim Çelebi'nin şerhi tarzında kaleme alınmış ve açık bir Türkçe ile yazılmıştır. Ancak Abbas Vesim uygulamaya ait bütün örnekleri İstanbul arz ve tulüne göre bizzat kendisi düzenlemiştir. Ayrıca eski Türk takvimini incelemiş ve metinde olmayan İbrânî ve Rûmî takvimlerini ilave etmiştir.

Abbas Vesim'in en önemli eseri, XII/XVIII. yüzyıl Osmanlı tıbbında önemli bir yeri olan Düstûru’l-Vesîm fî tıbbi’l-cedîd ve’l-kadîm adlı iki ciltlik büyük Türkçe eseridir. Eser bir mukaddime, dört kitap ve bir hatimeden müteşekkildir. Mukaddimede tıptaki temel konular, birinci kitapta organ hastalıkları, ikinci kitapta kadın ve çocuk hastalıkları, üçüncü kitapta şişler ve ülserler ve dördüncü kitapta müfred ve mürekkep ilaçlar incelenmektedir. Hatimede ise Abbas Vesim bazı tıbbî nasihatler vermektedir. Bu eserinin yanında Vesiletü’l-metâlib fî ilmi’t-terâkib ve tıbb-ı kimyâ-yı cedîd adlı iki Türkçe eseri daha mevcuttur.

Abbas Vesim etiyolojiye önem veren, tedavinin semptomatik olmasının gereğine inanan, iyi bir gözlemci ve klinikçidir. Tıb bilimi için amal-i mekanika (fizik ve mekanik) ile tecrübât-ı kimyâînin (kimyevî tecrübeler) gerekliliğini müdafaa etmektedir. Ayrıca eserinde klasik doğu tıbbı ile modern batı tıbbı arasında bir sentez yapma çabası içerisindedir. Ancak tıbbın temel kavramlarında İbn Sînâ tıbbına bağlı bir hekimdir.

Öne Çıkan Eserleri

• Risâle fî Rü’yeti’l-Hilâl: Kandilli, nr. 146.
• Nehcü’l-Bülûğ fî Şerhi Zîci Uluğ: Bayezid Umumî, nr. 4646; Kandilli, nr. 247/1; Selimiye, nr. 982; Hamidiye, nr. 858.
• Tercemetü Kitâbi’l-Bircendî mine’l-Husûf ve’l-Küsûf: Yazma Bağışlar, nr. 2062/14.
• Düstûru’l-Vesîm fî Tıbbi’l-Cedîd ve’l-Kadîm: Ragıb Paşa, nr. 946, 947; Arkeoloji Müzesi, nr. 724, 725, 726, 727.
• Vesîletü’l-Merâtib fî İlmi’t-Terâkib: Serez, nr. 2755; Ali Emîrî Tıb, nr. 341.
• Dîvân: TSMK, Hazine, nr. 961.