Müeyyed b. Ebî Bekr b. İbrahim en-Nahcivânî (701/1301), Şerhü'l-işârât

İbn Sînâ’nın (ö. 429/1037) kendine özgü felsefî anlayışıyla kaleme aldığı el-İşârât ve't-Tenbîhât adlı felsefi eserinin fizik ve metafizik bölümleri üzerine yazılmış bir şerhdir. Şârih İbn Sînâ’nın görüşlerini eleştirel bir yaklaşımla şerh etmek yerine daha çok İbn Sînâ’nın görüşlerine açıklık getirmiştir. Şârihin adı İşârât şerhinin müellif hattı (h. 701/1301-2) olan Fazıl Ahmed nr. 875 vr. 1b'de yer alan nüshasının girişinde Müeyyed b. Ebîbekir b. İbrâhîm et-Tabîb en-Nahcivânî şeklinde, hemen bir yıl sonra (h. 702/1302-3) istinsah edilen nüshasında da (Nuruosmaniye nr. 2689, vr. 1b) Müeyyed Ekmeleddîn et-Tabîb en-Nahcivânî şeklinde verilmiştir. Dolayısıyla Tam adı Müeyyed Ekmelüddîn b. Ebîbekir b. İbrahim et-Tabîb en-Nahcivânî olan şarih, Necmüddin Ahmed b. Ebîbekir et-Tabîb en-Nahcivânî (ö. 651/1253) ile şehir nisbesi ve baba isimlerinin benzerliği nedeniyle bazen karıştırılmıştır. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesinde tespit ettiğimiz bir nüshaya göre Necmüddîn Ahmed b. Ebîbekir b. Muhammed en-Nahcîvânî'ye de İşârât şerhi nispet edilmiştir (Necmüddin Ahmed et-Tabîb en-Nahcivânî (651/1253), Şerhü'l-İşârât) III. Ahmed Kitaplığı nr. 3264'te kayıtlı olup ve ismi Zübdetü'n-nakz ve Lübâbü'l-keşf olarak zikredilen şerh Fazıl Ahmed nr. 875 ve Nuruosmaniye nr. 2689'da yer alan Müeyyed en-Nahcivânî şerhinin nüshaları ile mukayese edilmiş ve farklı bir metin olduğu anlaşılmıştır. Agil Şirinov İşârât geleneği üzerine yazdığı makalesinde eserle ilgili önemli bilgilere yer  vererek o, Necmüddîn Ahmed en-Nahcivânî'ye de İşârât şerhi nispet etmiş ancak Zübdetü'n-nakz adlı eserin İbn Kemmûne tarafından kaleme alındığını ve Necmüddîn Ahmed en-Nahcivânî şerhinin bir özeti olduğunu belirtmiştir.

Bir tabib ve Fahreddîn er-Râzî muarızı olan Necmüddin Ahmed en-Nahcivânî F. Râzî'nin Şerhu Külliyâti'l-Kânûn aldı eseri üzerine Kitâb fi'l-Ecvibe ani'l-işkâlât el-İmâm fi'l-Kânûn fi't-Tıb, Kitabu Halli Şükûki'l-Kânûn adında bir eser kaleme almış ve onu Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alaeddîn Keykûbâd'a (ö. 634/1237) ithaf etmiştir. Müeyyed en-Nahcivânî'nin İşârât şerhi ise hicrî 701'de (1301-2) tamamlanmıştır. Her iki eserin telif tarihleri arasında en az 65 yıl vardır. Ancak bunun yanında eserlerinde birinin dedesi İbrahim, diğerinin ise Muhammed olarak zikredilmektedir. Gerek her iki eserin telif tarihleri arasındaki büyük fark, gerekse müelliflerin tam künyeleri dikkate alındığında bu iki müellifin aynı kişi olması mümkün görünmemektedir. Dolayısıyla İşârât şerhinin Nahcivân'lı ve tabib iki ayrı şarihi vardır. Necmüddîn Ahmed b. Ebîbekir b. Muhammed en-Nahcîvânî Sultan Alaeddin devrinin önemli bir tabibi olup h. 650'lerde vefat etmiştir. Müeyyed b. Ebîbekir b. İbrâhîm en-Nahcivânî ise sonraki devrin önemli tabiblerinden olup hicrî 701'lerden sonra vefat etmiştir. Bunun dışında İşârât şerhleri bakımından Müeyyed Ekmelüddin en-Nahcivânî İbn Sînâ taraftarı bir şarih iken, Necmüddîn Ahmed en-Nahcîvânî katı bir İbn Sînâ karşıtıdır.

İbrahim Halil Ayten