Âşık Paşazâde

Hayatı

Asıl adı Derviş Ahmed, mahlası Âşıkî'dir. Fakat daha çok büyük dedesi olan Âşık Paşa'ya nispetle Âşık Paşazâde adıyla anılmıştır. 1400’te Amasya’da dünyaya gelmiştir. Orhan Gazi’nin imamı İshak Fakı’nın  oğlu Yahşi Fakih’in yanında kalmıştır. Yahşi Fakih, Âşık Paşazâde’ye, I. Bâyezid zamanına kadar meydana gelen olayları anlattığı Menâkıb-ı Âl-i Osman adlı eserini hediye etmiştir. Farkedileceği üzere Âşık Paşazâde Osmanlı Devleti’nin XV. asır olaylarına şahitlik etmiştir. Bu şahitlikler arasında 1422’deki II. Murat ile Yıldırım Bâyezid’in oğlu Mustafa Çelebi arasındaki mücadele, 1438-1439’daki II. Murat’ın Belgrad seferi, 1448’deki II. Kosova Savaşı ve 1453’teki İstanbul’un fethi vardır. Ölümüyle ilgili 1481 tarihi zikredilse de Fuat Köprülü ile Halil İnalcık Âşık Paşazâde’nin eserinde 908/1502 yılı Safer ayına kadar olan olayların mevcut olmasından dolayı onun bu tarihten sonra ölmüş olacağı kanaatindedir.

Âşık Paşazâde Tarihi

Âşık Paşazâde’nin Tarih’i, o zamana kadarki Osmanlı tarihini bütünüyle ele alan ilk Türkçe eser olması itibariyle ehemmiyet taşımaktadır Âşık Paşazâde, eserine 1476’te II. Mehmed’in, Boğdan (Moldovya) seferi için İstanbul’dan ayrıldığı sırada  başlamış ve Arnavutluk’taki İskenderiye’nin 1478’de teslimine kadarki sürede tamamlamıştır. Bu cihetten eserinin asıl ehemmiyeti, erken dönem Osmanlı tarihine dair bilgiler vermesinden kaynaklanmaktadır. Bu süredeki olaylar sade ve anlaşılır bir Türkçe ile anlatılmıştır. Bu bakımdan eser, XV. yüzyıl Anadolu Türkçesi’nin en güzel örneklerinden biri sayılmaktadır. Toplam 183 bölümden oluşan eserde ek olarak verilen son 13 bölümün Âşık Paşazâde’ye ait olmadığı bilinmektedir.Eserde Osmanlı hanedanının şeceresi verildikten sonra bunların Anadolu’ya gelmeden önceki yaşamları, Anadolu’ya gelişleri, hangilerinin Anadolu’da kaldıkları, kalan Osmanlı sülalesinin Türk tarihinde oynadıkları roller, Ertuğrul Gazi’nin babası Süleyman Şah’tan itibaren Ertuğrul Gazi, Osman Gazi, Orhan Gazi, I. Murat, I. Bâyezid, I. Mehmet, II. Murat, II. Mehmet dönemi olayları ele alınmıştır.

Âşık Paşazâde Tarihi, tertip ve üslup bakımından anonimlerden hemen hemen farksızdır. Menakıp üslubuyla kaleme alınmış olup halkın ve askerlerin psikolojisini yansıtmakta olan eser, aynı zamanda bir halk destanı niteliğindedir. Gazaya giden ordunun maneviyatını artırmak için destansı bir dille kaleme alınmıştır. Müellif eserinde yer yer kendi değerlendirmelerini eklediği gibi çeşitli devlet adamlarını ve emirleri tenkit etmekten de kaçınmamıştır. Eserin bütününe bakıldığı zaman müellifin amacının kronik tarih yazmaktan daha çok halkın eğitilmesini sağlamak olduğu açıkça görülmektedir. Zeki Velidi Togan, Âşık Paşazâde’nin tefekkür tarzı itibariyle eski bir Türk dervişi olarak kaldığını, eserinin ise sade, veciz, dürüst fakat kronoloji hususunda ihmallerle dolu olduğunu söylemektedir.

Kendisi üzerinde konuştuğumuz Âşık Paşazâde Tarihi, Haçlı ve Moğol işgalleri sonrasında Müslüman toplumların Osmanlı’yı husule getiren mücadelesinin ilk elden şahidi konumundadır. Ayrıca yenilenme döneminde kaleme alınan bir tarih eseri olarak Osmanlı tarihçilerinin meseleleri dönemin şartlarında hangi düzeyde ele aldıklarının da bir belgesi hüviyetindedir.

Öne Çıkan Eserleri

• Menâkıb-u Tevarih-i Al-i Osman, (Menâkıbnâme; 881-883/1476-1484), Osmanoğulları'nın Tarihi, Çev. Kemal Yavuz, M. A. Yekta Saraç, K Kitaplığı, İstanbul 2003.

• Âşık Paşazâde Târîhi, Matba‘a-ı ‘Âmire, İstanbul 1914.