Çimkent

Daha önceki dönemlerde Şimkent olarak isimlendirilen şehir, Ruslar tarafından 1914 yılında Chernyaev olarak değiştirilse de 1924’te Çimkent adını almış ve o tarihten itibaren bu ad ile anılır olmuştur. Çimkent adı iki sözcükten türemiştir. Çim (yerde yeşeren otlar) ve kent (şehir merkezi). Kazakça ve Özbekçe'deki şive farklılığından dolayı kent, Çimkent ve Şimkent olarak da adlandırılır.

Günümüzde güney Kazakistan eyaletinin merkezi konumunda bulunan Çimkent, Siriderya'nın (Seyhun) kolu Aris'e dökülen Sadam nehri üzerinde Aladağ'ın güneybatısındaki bir vadide, denizden 512 m yükseklikte bir mevkide kurulmuştur. Türkistan-Sibirya demiryolu üzerinde bulunan şehri 121 kilometrelik bir hat, Taşkent ile birleştirmektedir. Çimkent, Özbekistan’ın önemli şehirlerinden birisi olan Hokand’ın kuzey-batısında, Almatı'nın 690 km batısında ve Taşkent'in 120 km kuzeyinde bulunmaktadır. Tarihi geçiş yolları üzerinde olması sebebiyle şehrin tarihi İpek Yolu üzerinde küçük karavanların konaklaması amacıyla kurulduğu belirtilmektedir. Günümüzde de tren istasyonları ve karayolu trafiğinde bu geçiş yolu özelliğini korumaktadır.

Şehir kimler tarafından ve ne zaman kurulmuştur esasen bilinmemektedir. Nizamüddin Sami'nin Zafername'sinde şehrin adı Çikend şeklinde kaydedilir ve Türkistan bölgesinin içinde bulunan Sayram yakınlarında küçük bir köy olarak belirtilir. XII. yüzyılda Sayram’ın 10 km kadar dışına inşa edilen bir kervansaraydan ibaret olan Çimkent, zamanla yerleşim merkezi haline dönüşmüş ve Timurlenk zamanında en önemli ticaret merkezlerinden biri haline gelmiştir. XIII. yüzyılda Cengiz Han’ın orduları tarafından işgal edilen kent, XIV. yüzyılda Timur ordularının eline geçmiştir.

XVI. ve XVII. yüzyıllarda Safevî ve Özbek kaynakları tarafından güneyde Zerefşan nehri ile kuzeyde Deşt-i Kıpçak arasında kalan Türkistan sınırları içerisinde yer alan önemli şehirlerden birisi olarak zikredilir. Bu kaynaklarda yine büyük bir köy ve kale olarak geçen Çimkent, 1700'lerde Hokand Hanlığı'nın kurulması ile beraber gelişmeye başlamıştır. Zamanla bir kültür şehri olma özelliği kazanarak XIX. yüzyılın ilk yarısında medreseler ve kütüphaneler şehri haline gelmiş ve Türkistan'ın önemli merkezlerinden birisi olmuştur. XIX. yüzyılın ikinci yarısında Hokand Hanlığı'na karşı Rus harekâtının başladığı sıralarda Âlim-Kul tarafından işgale karşı esaslı bir şekilde tahkim edilmiştir. Stratejik ve askeri önemi dolayısıyla 7 Temmuz 1864'te Ruslar buraya karşı hücuma geçtilerse de bir hafta süren mücadeleden sonra Hokand ordusu tarafından geri püskürtülmüşlerdir. Ancak bu sırada Buhara emirinin Hokand'a saldırması Âlim-Kul'un esas kuvvetleriyle Çimkent'i terk etmesine ve şehrin zayıf düşmesine yol açmıştır. Nur Muhammed kumandasındaki az sayıda asker ve Çimkent halkı kendilerini on sekiz gün kadar başarıyla savundularsa da üstün Rus ordusu karşısında şehri teslim etmek zorunda kalmışlardır.

Rus işgalinin hemen ardından yapılan bir sayıma göre Çimkent'te 756 kadar ev, otuz dört cami ve mescid, on altı okul ve bir medrese bulunuyordu. İkliminin mutedil olması ve sularının mükemmelliğiyle bir sayfiye şehri olan Çimkent özellikle Taşkentlilerin yazlığı haline gelmiştir. 1897'de burada 12.500 kişi yaşıyordu; bunun 800'ü Rus, 150'si Yahudi, geri kalanı da yerli Müslüman halktır.

Çimkent XX. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren bir endüstri şehri vasfını kazanmış ve hızla gelişmiştir. Şehrin 1926'da 21.000 olan nüfusu 1939'da 72.000'e, 1956'da ise 130.000'e ulaşmıştır. Bu yıllarda Aladağ'dan çıkarılan çinko ve kurşun filizlerini işleyen fabrikalar kurulmuştur. Ayrıca verimli vadide yetişen kaliteli pamuk dolayısıyla tekstil sanayi önem kazanmıştır. Dahası tütün imalathaneleri, meyve, konserve ve kundura fabrikaları ile 1979'da bir petrol rafinerisi tesis edilmiştir. Bugün Kazakistan’ın  Almatı ve Astana'dan sonra üçüncü büyük şehri olan Çimkent vilayetinin nüfusu oldukça karışık bir yapı gösterir. Nüfusun çoğunluğunu Ruslar teşkil etmekte olup Kazaklar ve daha az sayıdaki Özbekler şehrin Müslüman sakinlerini oluştururlar. Bugün 661.200 nüfusuyla (1 Temmuz 2008) ülkenin önemli metropollerindendir.