Ebherî (663/1264), İsâgûcî

M. 1264

- A +

Esîrüddin Ebherî’nin (ö. 663/1265) Arapça kaleme aldığı, klasik mantığın konularını olabilecek en kısa ve veciz bir şekilde özetleyen, İslâm mantık tarihinin en meşhur ve yaygın eseridir; er-Risâle fi’l-Mantık veya er-Risâletü’l-Esîriyye fi’l-Mantık adıyla da anılmaktadır.

Aslında ‘Îsâgûcî’ adı, ‘Giriş’ anlamına gelen Grekçe ‘Eisagoge’ sözcüğünün Arapça harflerle telaffuzundan gelmektedir ve bazen ‘Medhal’ ile karşılansa da bu şekilde ‘Îsâgûcî’ kullanımı daha çok yaygınlık kazanmıştır. Aristoteles şarihlerinden Porphyrios’un (ö. 305), Kategoriler kitabına bir ‘giriş’ olsun diye yazdığı meşhur Eisagoge isimli kısa metni, sadece beş tümel (külliyyât-ı hams) konusunu ele alırken XIII. yüzyılda Ebherî’nin yazmış olduğu Îsâgûcî risalesi, sadece beş tümel konusunu değil ‘giriş ve başlangıç’ seviyesinde Kategoriler hariç mantığın tüm konularını kuşatmaktadır.

Ebherî, Îsâgûcî’de İbn Sînâcı mantık geleneğini takip etmektedir; temelde tasavvur-tasdik ayrımına dayanan risale, şarihler tarafından tasavvuratın ilkeleri-beş tümel; tasavvuratın maksatları-tanım; tasdikatın ilkeleri-önermeler; tasdikatın maksatları-kıyas ve kıyasın maddesi-beş sanat olmak üzere beş ana kısma-bâba bölümlenmektedir. Îsâgûcî’de beş tümel ve tanım konusundan sonra önermeler bahsi, çelişki ve düz döndürme şeklindeki hükümleriyle birlikte özetlenmiştir. Ardından kıyas, yine İbn Sinâcı iktirani-istisnâî kıyas sistemine dayanarak işlenmiş; kıyasın maddesi bağlamında öncelikle beş sanattan (sınâ‘ât-ı hams) Burhan ve burhanı oluşturan yakîniyyât türü öncüller, kısa örneklerle açıklanmış; ardından geriye kalan sanatlar Cedel, Hatâbe, Şiir ve Muğalata başlıkları altında birer cümleyle tanımlanarak risale tamamlamıştır. Îsâgûcî’de önermelerin kiplerine, ters döndürme konusuna, kipli kıyaslar (muhtalitât) ve temsil, istikra gibi istidlal türleri konularına hiç girilmemiştir.

Îsâgûcî, sehl-i mümteni denilebilecek tarzda çok başarılı bir ihtisar olduğu içindir ki sonrasında hem tedris faaliyetinin vaz geçilmez bir unsuru olmuş, Osmanlı dönemi ve genelde İslâm dünyasında medrese eğitiminin başlangıç metinlerinden biri haline gelmiş, hem de şerh ve hâşiyelerle açımlanarak kendine has büyük bir gelenek oluşturmayı başarmıştır. Böyle gelenek oluşturucu metinler içinde belki de İslâm dünyasında Îsâgûcî’den daha yaygın, kuşatıcı ve sürekliliğe sahip başka bir eser bulunmamaktadır. Îsâgûcî üzerine modern zamanlara kadar, yüzyıllara sâri bir şekilde şerh, hâşiye, hâşiyeye hâşiye, tekmile, tercüme, nazım, tertip tarzlarında tespit edilebildiğimiz kadarıyla toplam 149 çalışma yapılmış ve bu çalışmaların 56’sı doğrudan Îsâgûcî üzerine, 93’ü ise bunlarla bağlantılı olarak kaleme alınmıştır. Bu şerh-hâşiye zincirleri içinde de en meşhurları, ilk şerh sayılan Hüsâmeddin el-Kâtî (ö. 1359) şerhi ile buna Muhyiddin et-Tâlişî’nin (ö. 1480’den sonra) yazdığı hâşiye ve Molla Fenârî (ö. 1431) şerhi ile buna Kul Ahmed b. Hızır’ın (ö.1543) yazdığı hâşiyedir. Bu iki şerh-hâşiye zinciri dışında Zekeriyya el-Ensârî’nin (ö. 1520) el-Matla‘ isimli şerhi, Ahdarî’nin (ö. 1575) manzum Süllem şerhi, Mağnisâvî’nin (ö. 1807) Muğni’t-Tullâb şerhi ve Mehmed Emin Şirvânî’nin (ö. 1627) Molla Fenarî şerhinin girişine yazmış olduğu ve Cihet-i Vahde risale geleneğini başlatan şerh çalışması öne çıkmaktadır.

Thomas Obicini (ö. 1632) tarafından 1625’te Latinceye ve Edwin Elliott Calverley (ö. 1971) tarafından 1933’te İngilizceye çevrilen Îsâgûcî’nin pek çok nüshası ve neşirleri bulunmaktadır. Eserin en eski ve muteber on nüshaya dayalı olarak Ferruh Özpilavcı tarafından yapılan son tahkikli neşri, Türkçe çevirisi ve öne çıkan şerhlerden seçme metinlerle birlikte yayınlanmıştır (İstanbul 2017).

Ferruh Özpilavcı

İsim	Ebherî (663/1264), İsâgûcî
Müellif	Ebherî (663/1264)
Kısa Tanıtım	Esîrüddin Ebherî’nin (ö. 663/1265) Arapça kaleme aldığı, klasik mantığın konularını olabilecek en kısa ve veciz bir şekilde özetleyen, İslâm mantık tarihinin en meşhur ve yaygın eseridir.
Tarih	M. 1264
Yayın Yeri
Kategori	Mantık
Şerhleri	Husâmeddîn el-Kâtî (760/1359), Şerhu Îsâgûcî Mes'ûd et-Taftâzânî (791/1389) Molla Fenârî (834/1431), El-Fevâ'id el-Fenâriyye Hayreddîn el-Gazavî (855/1451 tam.) Yahya b. Ali el-Fârisî (869/1464 tam.) Ebü'l-Hasan Ali (885/1480) Süleymân el-Cerbî (915/1509 ykl.) Zekeriyâ el-Ensârî (926/1520), El-Muttalaʿ el-Ekderî (943/1534), Es-Süllem el-mürevnik İsâmeddîn el-İsferâyinî (997/1598-99 ykl.) Nureddîn Ali el-Uchûrî (1066/1656) Abdullâh b. Salâh et-Taberî (1070/1660 ykl.) Mustafâ b. Yûsuf el-Mustârî (1101/1689) Davut Efendi b. Mustafa el-Kârisî (1192/1778 tam.) İsmâil el-Gelenbevî Şeyhzâde (1205/1791) Mahmûd el-Magnîsî (1807), Mugnî't-tullâb Muhammed Bayram et-Tâlit (1259/1843) Ömer b. Sâlih et-Tokatî (1265/1848-9), Durr an-nâcî Ahmed b. Mustafâ Gümüşhânevî (1276/1859 ykl.) İbrâhim b. Muhammed et-Tâdilî (1307/1889 tam.) Ahmed es-Sıdkî el-Bursavî (1312/1894-5), Darî'atü'l-imtihân Muhammed Hasan Sanbâlî, Et-Ta'lîkât el-Gavtiyya eş-Şebüsterî en-Nakşibendî Bedr Ahmed en-Nûbî (1037/1627), Şerhü'l-İsâgûcî Ahmed b. Abdullâh el-Bicâ'î Allâhbahş Derhâ İsmâilhânî, El-Kavl el-mûcîd Abdurrahman b. Ramazân el-İzmirî Ali b. Zâhir Muhammed Râmpûrî, El-Kâfili'l-hall İsâgûcî Şâkir el-Circevî, El-İzâh Ahmed er-Rüşdî Karaağacî, Tufhatü'r-rüşd Muhammed b. Abdulkerîm Ali b. Hüseyin el-Hanefî Abdullâh b. Ömer el-Amîn İnâyetullâh b. Muhammed b. Abdulkerîm eş-Şebüsterî en-Nakşibendî Ebû'l-Hasan İbrahîm b. Ömer b. Hasan er-Rûbat el-Baka'î (885/1480) Tetmimu el-İsagojî, Şerhu İsâgojî Muhammed Hasan Sanbâlî et-Ta'lîkâtü’l-gavsiyye Ahmed b. Mustafâ Gümüşhânevî (1276/1859) İbrâhim b. Muhammed et-Tâdilî (1307/1889) Ahmed es-Sıdkî el-Bursevî (1312/1894) Darî'atü'l-imtihân Mustafâ b. Yûsuf b. Murâd el-Eyyûbî el-Mostarî (1119/1707) Şerhü'l-İsagoci. Davut b. Muhammed el-Kârsî (1192/1778) Şerhü'l-İsagoci Ahmed b. Halîl el-Karahisârî Osman b.Abdillah Şerhu Risaletü İsaguci Niyazi eş-Şeyh, İsmail b. Osman b. Bekr Şumnî Seyyid Halîl b. Abdullâh Rusçuklu Halil b. Abdullah Şemseddîn İbrâhîm Karsî (12/18 yy.), Şerhü Dibâceti'l-Îsâgôcî Şeyh Hasan el-Acem, Hasan b. Hüseyin b. Muhammed (1121/1708)'den sonra Avnü'l-mübtedî; Şerhü'l-Îsâgôcî Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Muhammed el-Ubbadi (860/1456) Şerhu'l-İsâgôcî Ömer b. Hüseyin Şebîn Karahisârî/Şebinkarahisârî Ömer b. Hüseyin b. Ali el-Âmidî (11/17. Yy.) Şerhu'l-İsâgôcî Muhammed b. İbrahim es-Mansûrî Metârihu'l-Efkâr Şerîf Nureddin Ali b. İbrahim el-Medenî eş-Şîrâzî el-Mâkilânî es-Senûsî, Ebu Abdullah Muhammed b. Yûsuf b. Ömer et-Tilimsânî (895/1490) Şerhu'l-İsâgôcî Ahmed er-Rüşdî Karaağacî (1251/1835) Tuhfetü'r-Rüşdî fî Şerhi'l-İsagucî Muhammed b. Abdulkerîm Abdullâh b. Ömer el-Amîn İnâyetullâh b. Muhammed b. Abdulkerîm Şâkir el-Circevî el-İzâh Allâhbahş Derhâ İsmâilhânî el-Kavlu’l-mûcîd Abdurrahman b. Ramazân el-İzmirî Mustafa b. Reşid b. Ahmed el-İstanbûlî, El-İsaguci Tercemesi İbrahim Girîdî, Tuhfetu'l-vildân (İsâgûcî Tercümesi) Muhammed Sadık b. Muhammed Esad Hekimbaşızade, Tatbîku'ş-Şurûh; Terceme-i İsagucî Kadızade Mustafa, Terceme-i İsagojî İbnü’l-Verdi Ebu Hafs Ömer b. Muzaffer, Nazmu’l-İsâgûcî Ahdarî (953-1546), Süllemü'l-mürevnik fî'l-mantık; Urcuze fi İlmi'l-mantık İbrahim Halil b. Hafız Abdülhamid, İsagojî Tercümesi Hicâbî (???) Takrîru İsâgûcî Ebü'l-Hasan Ali b. İbrahim (885/1480) (Şerhu İsâgûcî) İbnü'd-Dakîk, Süleyman (12/18. Yy.) Lutfu'l-Burhâni fi Delîli'l-İlzâmi Şerhu'l-İsâgûcî Süleyman b. Emrullah el-Karamânî, Şerhu'l-el-İsâgûcî Alemüddîn Süleymân b. Abdurrahmân el-Mağribî el-Cerbî (915/1509)-(936/1529)(?)

Baskı ve Çevirileri:

Baskıları:

İstanbul, 1306;

İstanbul, 1276/1859;

İstanbul, 1299;

Bosnalı Hacı Muharrem Matbaası, 1287;

Matbaa-i Amire 1263;

Matbaa-i Amire, 1284;

Matbaa-i Amire, 1287;

Matbaa-i Amire, 1303;

Kasbar Matbaası, 1309;

Abdullah Efendi Matbaası, 1312;

Rıza Efendi Matbaası, t.y.];

Matbaa-i Amire, 1288;

İstanbul, 1312.

İstanbul: Takvimhane-i Amire Litoğrafya destgahı, 1275.
Ebherî, Îsâgûcî ve şerhi (thk., çev. ve şerh) Ferruh Özpilavcı, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017, 220 s.

Çevirileri:

Açıklamalı İsagoci tercemesi (kırk mana): mantık terimleri sözlüğü ilaveli, çev. Talha Alp, İstanbul: Yasin Yayınevi, [t.y.] 153 s.;

Mantık İsagoci tercümesi: mantık terimleri sözlüğü, haz. Taha Alp, İstanbul: Yasin Yayınevi, 2007. 78, 30, 13 s.;

İsaguci: mantığa giriş, çev. Hüseyin Sarıoğlu, İstanbul: İz Yayıncılık, 1998. 100 s.;

İsaguci ve tercümesi, çev. Nevzat H. Yanık, M. Sadi Çöğenli, Erzurum: Erzurum Kültür ve Eğitim Vakfı , 1999. VII, 33, 52, s.;

Îsâgûcî: Mantığa giriş, inceleme, tahkik, çeviri Hüseyin Sarıoğlu, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA), 2016. 112 s.
Ebherî, Îsâgûcî ve şerhi (thk., çev. ve şerh) Ferruh Özpilavcı, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017, 220 s.

Yazma Nüshaları:

Adana İl Halk Ktp., nr. 285, nr. 285-3, nr. 919-1; Adıyaman İl Hlak Ktp., nr. 35-6; Afyon Gedik İlçe Halk Ktp., nr. 17644-6, nr. 18193-13; Afyon Müzesi Ktp., nr. 13; Köprülü YEK., Hafız Ahmed Paşa, nr. 339; Millet YEK., Ali Emiri Arabi, nr. 1506-1, nr. 1507, nr. 1508, nr. 1524-2, nr. 1526-3, nr. 1554-2, nr. 1556, nr. 1601-3, nr. 4354-26, nr. 4361-1, nr. 4396-2, nr. 4435-8, nr. 4443-11, nr. 4451-4, nr. 4458-6; Ali N. Tarlan, nr. 60-4; Ankara Ünv. İlahiyat Fakültesi Ktp., Yazma Eserler nr. 36021; Amasya Beyazıt İl Halk Ktp., nr. 0013-02, nr. 198-3, nr. 464-3(a), nr. 651-1, nr. 857-1, nr. 902-4, nr. 958-8, nr. 1083-1, nr. 1105-4, nr. 1174-2, nr. 1197-3, nr. 1678-3, nr. 1700, nr. 1821-5, nr. 1869-6; Amasya Müzesi Ktp., nr. 13; Amcazade Hüseyin, nr. 333-2, nr. 403-2; Ankara İl Halk Ktp., nr. 1454-2, nr. 1100-2, nr. 1422, nr. 199, nr. 2487, nr. 3042-2, nr. 2337, nr. 3055-19, nr. 3486, nr. 4111-1, nr. 4150-4, nr. 4404-5, nr. 4566-5, nr. 4568-3, nr. 4834-7, nr. 4881-3, nr. 4919-4, nr. 4960-3, nr. 5010-2; Ankara Milli Ktp., Yazma Eserler Koleksiyonu, nr. 744-10, nr. 9689-5, nr. 7713-4, nr. 7902-5, nr. 9729-2, nr. 1446-11, nr. 8594-6, nr. 9526-1, nr. 1373-5, nr. 1121-5, nr. 1149-1, nr. 1460-3, nr. 1487-3, nr. 1582-1, nr. 1655-2, nr. 258-2, nr. 2734-6, nr. 3227-4, nr. 339-2, nr. 394-1, nr. 4421, nr. 4450, nr. 4492-1, nr. 4504, nr. 4804-1, nr. 4888-4, nr. 5129-1, nr. 5226, nr. 5447-1, nr. 5522-1, nr. 5996-1, nr. 7158, nr. 800-3, nr. 9675-5, nr. 146-1, nr. 7809-1, nr. 7188-8, nr. 7385-6; Antalya Elmalı İlçe Halk Ktp., nr. 2558-8, nr. 2824-7, nr. 2829-6, nr. 2831-8, nr. 2847-5, nr. 2853-4; Antalya Tekeli İlçe Halk Ktp., nr. 468-4, nr. 496-3, nr. 800, nr. 476-3, nr. 465-1, nr. 468-4, nr. 490-8, nr. 491-2, nr. 492-1, nr. 495-3, nr. 496-2, nr. 497-3, nr. 793-4, nr. 794-4, nr. 800-7, nr. 808-10, nr. 884-4, nr. 912-3; Atıf Efendi, nr. 1602-1, nr. 1605-3, nr. 1613-1, nr. 1676-3, nr. 1677-8, nr. 2418-5, nr. 2681, nr. 2810, nr. 2811, nr. 2821, nr. 2830; Atıf Efendi Eki, nr. 1708, nr. 1718; Ayasofya, nr. 2250, nr. 2564, nr. 2534, nr. 2535-1, nr. 2572; Bağdatlı Vehbi, nr. 877; Balıkesir Dursunbey İlçe Halk Kütüphanesi, nr. 73-1; Balıkesir İl Halk Ktp., nr. 550-6, nr. 1065-2, nr. 1071-2, nr. 120-4, nr. 205-5, nr. 277-3, nr. 379-2, nr. 409-3, nr. 473-1, nr. 494-2, nr. 514-4, nr. 550-5, nr. 554-3, nr. 61-3, nr. 64-2, nr. 64-2; Beyazıd, nr. 9632-3, nr. 9702, nr. 9629, nr. 4222, nr. 4252, nr. 5928, nr. 4331, nr. 4300, nr. 4303, nr. 4320, nr. 4430, nr. 7888, nr. 4223, nr. 4412, nr. 4432, nr. 4404, nr. 4270, nr. 4438, nr. 4437, nr. 4410, nr. 6088, nr. 4412, nr. 4418, nr. 106961-6, nr. 4422, nr. 4328, nr. 4414, nr. 4425, nr. 4298, nr. 4331, nr. 4329; Bolu İl Halk Kütüphanesi, nr. 213-1; Burdur İl Halk Ktp., nr. 85-3, nr. 701-4, nr. 1493-1, nr. 1549-5, nr. 1549-6, nr. 1517-04; Bursa İnebey Yazma Eser Kütüphanesi, Orhan Camii Koleksiyonu, nr. 845, nr. 846-4, nr. 869-2, nr. 935-1; Camiatü'l-Kuveyt, nr. 3640, nr. 4238, nr. 4594, nr. 3627, nr. 3153, nr. 3159, nr. 3158, nr. 3625; Camiatü'l-Melik Suûd, nr. 6794; Camiatü'l-Melik Suûd, Mantık , nr. 1030; Camiatü'l-Melik Suûd, Mecmuat, Edebü'l-Arabî, nr. 3902; Carullah, nr. 1353; Celal Ökten, nr. 351; Çankırı İl Halk Ktp., nr. 32-2, nr. 88-3; Çankırı İl Halk Ktp., nr. 2; Çelebi Abdullah, nr. 403; Çorlulu Ali Pş., nr. 330, nr. 336; Çorum İl Halk Ktp., nr. 12851, nr. 2512-6, nr. 2516-2, nr. 2520-1, nr. 2540-2, nr. 2544-3, nr. 2548-3, nr. 4985-1, nr. 5028-2, nr. 5075-4, nr. 5078-3, nr. 5083-2, nr. 5086-3, nr. 5107-1, nr. 5109-1, nr. 5114-2, nr. 5128-2, nr. 5128-3, nr. 5132-2, nr. 5136-6, nr. 5461-5, nr. 5541-3, nr. 6735-3, nr. 6736-3, nr. 8185-3, nr. 2443-3; Dâru'l-İftâi's-Suûdiyye, Vav, nr. 644و; Dâru'l-Kutubi'l-Katariyye, nr. 0160-4, nr. 0360-7, nr. 1124-2; Dâru'l-Kutubi'l-Katariyye, Vav-Arabi, nr. 3059; Dâru'l-Kutubi'l-Katariyye, Mahtutâtu'z-zekiyye, Arabi, nr. 49; Dâru'l-Kutubi'l-Mısriyye, nr. 557, nr. 820; Darülmesnevi, nr. 309, nr. 337, nr. 320, nr. 220; Denizli, nr. 438, nr. 395, nr. 245, nr. 426, nr. 250; Diyarbakır İl Halk Ktp., nr. 303-1, nr. 303-3, nr. 1033-8, nr. 165-2, nr. 1968-1, nr. 325, nr. 537-1, nr. 679-7, nr. 707-2, nr. 744-7, nr. 784-5; Edirne Selimiye YEK., nr. 6509-1, nr. 2819-3, nr. 2822-3, nr. 2871-2, nr. 2873-3, nr. 1242, nr. 1255, nr. 1208-2, nr. 1462-3; el-Ezheriyye, Mecâmi', nr. 308472, nr. 308487, nr. 308488, nr. 313419, nr. 322406, nr. 325505, nr. 305225; el-Mektebetü'l-Merkeziyye bi-Mescidi Seyyide Zeyneb, Mantık, nr. 2 ⁄ 3352, nr. 2 ∕ 574, nr. 4 ∕ 605; Erzincan, nr. 145-1; Erzurum İl Halk Kütüphanesi, nr. 1662-1, nr. 13996-3, nr. 13996-3, nr. 14012-2, nr. 14016-6, nr. 2655-9; Esad Efendi, nr. 3526, nr. 1961, nr. 3576, nr. 185; Eskişehir İl Halk Ktp., nr. 595-1, nr. 657-6, nr. 128, nr. 226-3, nr. 227-2, nr. 228-3, nr. 465-17, nr. 657-6(a), nr. 76-3, nr. 822-8; Fatih, nr. 3381, nr. 5394, nr. 3230, nr. 2498, nr. 5383, nr. 5130, nr. 3329, nr. 3232, nr. 3380, nr. 3231, nr. 3229, nr. 3233, nr. 3234, nr. 5417; Fazıl Ahmed Pş., nr. 920; Feyzullah Efendi, nr. 1879-2; Gaziantep İl Halk Kütüphanesi, nr. 121-3, nr. 152-3, nr. 183-5; Gelibolulu Tah., nr. 93; H. Hayri-Abd. Ef., nr. 42-1, nr. 129; H. Hüsnü Paşa, nr. 504, nr. 231, nr. 1259; Hacı Mahmud Ef., nr. 5832, nr. 5833-2, nr. 5769, nr. 5799, nr. 5797, nr. 5788; Hacı Selim Ağa, nr. 1273, nr. 710-1, nr. 709-3, nr. 714; Hafid Efendi, nr. 173, nr. 166, nr. 164, nr. 31-001, nr. 511, nr. 523; Halil Hamit, nr. 2058; Hamidiye, nr. 776, nr. 813-1, nr. 808-3, nr. 1451, nr. 1450; Harput, nr. 77, nr. 323, nr. 195, nr. 175; Haşim Paşa, nr. 63; Hekimoğlu, nr. 860-3; Hüsrev Paşa, nr. 753; Isparta İl Halk Kütüphanesi, nr. 1919, nr. 1937-3, nr. 2058-4; Isparta Senirkent İlçe Halk Kütüphanesi, nr. 1913-3; Isparta Şarkikaraağaç İlçe Halk Kütüphanesi, nr. 58-2, nr. 58; Isparta Uluborlu İlçe Halk Ktp., nr. 43876, nr. 266-5, nr. 375-20, nr. 418-2; Isparta Yalvaç İlçe Halk Ktp., nr. 157-2, nr. 003-03, nr. 71-11; İsmihan Sultan, nr. 286-3; İzmir, nr. 772; İzmirli İ. Hakkı, nr. 4309, nr. 3692; Kadızade Mehmed, nr. 548, nr. 554, nr. 551; Karaman İl Halk Ktp., nr. 113; Kasidecizade, nr. 489-2, nr. 704, nr. 708; Kastamonu İl Halk Ktp., nr. 2142, nr. 1249-04, nr. 1300-01, nr. 1301-04, nr. 2041-03, nr. 221-01, nr. 261-01, nr. 2637-02, nr. 2744-01, nr. 379-03, nr. 3802-02, nr. 3828-02, nr. 3968-02, nr. 426-03, nr. 427-03, nr. 799-05, nr. 800-04, nr. 2083-02, nr. 2137-05, nr. 426-04; Kastamonu Taşköprü İlçe Halk Ktp., nr. 58-4, nr. 1164; Kayseri Raşit Efendi Eski Eserler Kütüphanesi, Râşid Efendi Eki, nr. 827-1; Kemankeş, nr. 341, nr. 337-1; Kılıç Ali Paşa, nr. 982, nr. 658; Konya İl Halk Ktp., nr. 32-1, nr. 57-3, nr. 176-5, nr. 180-6, nr. 48-2, nr. 3249-3, nr. 655-10, nr. 996-4, nr. 1019-9, nr. 1214-8, nr. 1611-8, nr. 2070-1, nr. 2076-2, nr. 2375-1, nr. 3663-3, nr. 4482-3, nr. 638-5, nr. 962-10, nr. 1018-1, nr. 1038-3, nr. 1654, nr. 1759-1, nr. 1759-3, nr. 1825-3, nr. 2009-7, nr. 2236-6, nr. 3022-1, nr. 3120-4, nr. 3235-3, nr. 3580-8, nr. 3621-6, nr. 4232-2, nr. 4586-4, nr. 4797-2, nr. 5040-2, nr. 994-4(a), nr. 1825-5, nr. 2581-1, nr. 324-5; Konya Karatay YEK., Yusuf Ağa Koleksiyonu, nr. 9823-3, nr. 10374-5, nr. 4877-3, nr. 4952-8; Kütahya Vahit Paşa Ktp., nr. 2086, nr. 2095, nr. 2098, nr. 2435, nr. 2627, nr. 2986-3, nr. 939-1, nr. 964, nr. 985, nr. 993, nr. 1559-1, nr. 1560-2, nr. 1985-1, nr. 290, nr. 963, nr. 3094; Kütahya Zeytinoğlu İlçe Halk Ktp., nr. 397-1, nr. 437-1, nr. 457-2, nr. 516, nr. 582-3, nr. 701-1, nr. 823-1, nr. 1152, nr. 1154-2; Lala İsmail, nr. 276-4; Laleli, nr. 2606-3, nr. 2608-5, nr. 2687-3, nr. 2686-5, nr. 2689-2, nr. 2602-3, nr. 2599, nr. 2611-3, nr. 2621, nr. 3775-3, nr. 2607-5; M. Arif-M. Murad, nr. 51; Mahtûtâtu'l-Yemen, Mantık, nr. 341; Malatya Darende İlçe Halk Ktp., nr. 115-3, nr. 85-12; Manisa Akhisar Zeynelzade İlçe Halk Ktp., nr. 626-5, nr. 1385-4, nr. 1516-4, nr. 5962-1, nr. 5968-3, nr. 5783-5, nr. 5907-2, nr. 712-3, nr. 722-2, nr. 769-1, nr. 1446, nr. 1598-1, nr. 1600-7, nr. 5845, nr. 6030; Manisa Akhisar Zeynelzade İlçe Halk Ktp., nr. 1385-4; Manisa İl Halk Ktp., nr. 920-4, nr. 999-4, nr. 1739-7, nr. 1862-3, nr. 2012-2, nr. 2072-3, nr. 2082-2, nr. 2086-3, nr. 2087-5, nr. 2091-3, nr. 2105-2, nr. 2120-6, nr. 2193-2, nr. 2197-2, nr. 2200-3, nr. 2201-3, nr. 3054-6, nr. 5561-1, nr. 5582-1, nr. 5584-1, nr. 5835-7, nr. 6752-6, nr. 6839-3, nr. 6848-1, nr. 6861-2, nr. 6937-7, nr. 002012-3, nr. 920-3; Mehmed Asım Bey, nr. 334-2, nr. 277-1, nr. 711-1, nr. 278; Mektebetü Câmiati'l-İmâm Muhammed b. Suûd, Mantık, nr. 1233, nr. 5718, nr. 795, nr. 6510; Mektebetü Mekketi'l-Mükerreme, Mantık, nr. 2- منطق; Mektebetü Mekketi'l-Mükerreme, Mecâmi, nr. 23- مجاميع, nr. 18- مجاميع; Mektebetü'l-Melik Abdülaziz, Mantık, nr. 1216 (5), nr. 1308 (6); Mesih Paşa, nr. 69, Ali Emiri Arabi, nr. 1556-7, nr. 3523-4; Nafiz Paşa, nr. 1339-2, nr. 1346; Nevşehir Damad İbrahim Paşa Kütüphanesi, nr. 454, nr. 416, nr. 377, nr. 418, nr. 457-6; Nevşehir Ortahisar İlçe Halk Kütüphanesi, nr. 40-1, nr. 33-2; Nevşehir Ürgüp Tahsin Ağa İlçe Halk Kütüphanesi, nr. 379-3, nr. 378-3, nr. 397-3, nr. 77-1; Nurbanu-Yakup, nr. 112-1; Nuruosmaniye, nr. 2737-5, nr. 2760-3, nr. 2762-3, nr. 2765, nr. 4168-3, nr. 4555-4, nr. 4982-5, nr. 4992-8; Pertevniyal, nr. 885, nr. 609; Reisülküttab, nr. 944, nr. 1192; Safranbolu İzzet Mehmet Paşa Koleksiyonu, nr. 503-2, nr. 437-3, nr. 280-3, nr. 262-8, nr. 277-5; Saliha Hatun, nr. 129; Samsun İl Halk Ktp., nr. 194-IV, nr. 390-1, nr. 400-4, nr. 408-2, nr. 69-6, nr. 804-33; Samsun Vezirköprü İlçe Halk Kütüphanesi, nr. 821, nr. 491-9, nr. 698-2, nr. 551-4; Serez, nr. 2236, nr. 3864, nr. 2000, nr. 3894, nr. 3883, nr. 2000, nr. 1976, nr. 3892, nr. 3903, nr. 3918, nr. 3890; Servili, nr. 193; Sivas Gürün İlçe Halk Kütüphanesi, nr. 60-II-4; Süleymaniye, nr. 1035, nr. 796; Şanlıurfa İl Halk Kütüphanesi, nr. 123-1, nr. 018-01, nr. 193-2; Şehid Ali Paşa, nr. 1778, nr. 1779, nr. 2361; Tırnovalı, nr. 1351, nr. 1388, nr. 1350, nr. 1862; Tokat İl Halk Ktp., nr. 162-3, nr. 232-5, nr. 411-6, nr. 43-4; Tokat Müzesi, nr. 003-04, nr. 207-1, nr. 212-3; Tokat Zile İlçe Halk Kütüphanesi, nr. 130-7, nr. 170-1, nr. 228-2, nr. 234, nr. 324-5; Tokyo-Ma'hedu Dirâsâti's-Sekâfeti'ş-Şarkiyye, nr. 83, nr. 84, nr. 45, nr. 55, nr. 138, nr. 141, nr. 143, nr. 152, nr. 83, nr. 83, nr. 83, nr. 136; Trabzon İl Halk Ktp., nr. 382-04, nr. 2880, nr. 340-03, nr. 2953-02, nr. 236-05; Usküriyal, nr. 639, nr. 673, nr. 236; Veliyüddin Efendi, nr. 3265, nr. 2249, nr. 2247, nr. 2243, nr. 2244; Yazma Bağışlar, nr. 2768; Yazma Bağışlar, nr. 82, nr. 756, nr. 956, nr. 2228, nr. 87, nr. 1719, nr. 1776, nr. 962, nr. 463, nr. 460, nr. 2643, nr. 2682, nr. 931, nr. 1807; Yozgat, nr. 779, nr. 608, nr. 548, nr. 882, nr. 635; Babil-Medrese-i Hâtimu'l-enbiya, nr. 326-5; Erak-Beyât, Abdülhüseyn, nr. 16-002; Erak-Dihgân, İbrahim, nr. 269-6; Hôy-Nemâzî, nr. 362-1; Hwoansar-Medrese-i Ulviyye, nr. 2ض; Kâşân-Atıfî, Afşin, nr. 31; Kirmânşâh-Celîli, nr. 307-6; Kirmanşâh-Meybudi, nr. 88-2; Kum-Feyziyye, nr. 2006-1, nr. 15080-6, nr. 961-3; Kum-Golpâyegânî, nr. 15/158-2918/1, nr. 27/84-5414/2, nr. 12/144-2254/6; Kum-Golpâyegânî nr. 52/93-7753/9; Kum-Mar'aşi nr. 14318-6, nr. 9524-3, nr. 10461-2, nr. 11539-7, nr. 13707-3; Kum-Masumiyye, nr. 97-2, nr. 6266-4/12/3; Kum-Merkez-i Mutalaat, nr. 984-4, nr. 951-3, nr. 978-1; Kum-Mescid-i Azâm, nr. 1573-12; Meşhed-Dânişgâh-ı İlâhiyat-ı Meşhed, nr. 20395-1, nr. 22540-3, nr. 463-1; Meşhed-Ferheng ve huner, nr. 2/1-ج, nr. الف-19; Meşhed-Gohreşad, nr. 1152-5, nr. 1782-1; Meşhed-Medrese-i Âyetullah Hôyî, nr. 140-1; Meşhed-Rızavi, nr. 25937ض, nr. 28688, nr. 15374, nr. 969, nr. 23610, nr. 14936, nr. 28163, nr. 12724, nr. 968, nr. 1171, nr. 1134; Ramser-Ferid Tonekâbûnî, Abdulavahhab, nr. 66-2; Rişt-Cem'iyyeti Neşr Ferheng, nr. 38الف, nr. 78الف; Şiraz-Milli, nr. 583/2/ل-4; Tahran-Dâiretü'l-Meârif nr. 875-3; Tahran-Danişgah, nr. 7564-6, nr. 6226-4, nr. 2089-1; Tahran-Danişgah-ı İlahiyat, nr. 60-7, nr. 155-3, nr. 343-3;Tahran-Lügatname-i Dihhodâ, nr. 304-4; Tahran-Meclis, nr. 3949-1, nr. 6528-2, nr. 10151-2, nr. 10100-1, nr. 18654ض, nr. 417-1, nr. 6548-3, nr. 15789-3, nr. 10518-7, nr. 10670-2, nr. 10090-6; Tahran-Mehdevî, nr. 466-1; Tahran-Melik, nr. 6346-3; Tahran-Merva, nr. 1030-3; Tahran-Milli, nr. 3014-1, nr. 1404-3, nr. 3809-1, nr. 1700-4, nr. 6676, nr. 17113, nr. 8264, nr. 26176, nr. 27114; Tahran-Sipehsâlâr , nr. 6630-2, nr. 1278-3, nr. 968-6;Yezd-Medrese-i Hân, nr. 55-3; Yezd-Vezîrî, nr. 3161-7, nr. 1080-1, nr. 2476-2.

İbrahim Halil Ayten